سبب وفات حضرت عبدالعظیم

بر پايه گزارش نجاشى و صاحب بن عبّاد ، حضرت عبد العظيم(ع) در اثر بيمارى و به مرگ طبيعى از دنيا رفته است.[۱]هنگامى كه بدن شريفش را براى غسل دادن برهنه كردند، در جيب ايشان ورقه اى يافت شد كه در آن، نسب ايشان تا امير مؤمنان(ع) نوشته شده بود.[۲]

ليكن در كتاب الشجرة المباركة در باره سبب وفات حضرت عبد العظيم(ع) آمده :

وقُتِلَ بِالرَّىِّ و مَشهَدُهُ بِها مَعروفٌ و مَشهورٌ.[۳]

[حضرت عبد العظيم ] در رى كشته شده و مزار او در آن جا معروف و مشهور است.

همچنين در كتاب المنتخب طريحى آمده :

مِمَّن دُفِنَ حَيّاً مِنَ الطّالِبِيّنَ عَبدُ العَظيم الحَسَنِىُّ بِالرَّيِّ.[۴]

گفته شده از جمله كسانى كه از خاندان على بن ابى طالب زنده به گور شده، عبد العظيم حسنى در رى است.

در گزارش ديگرى به كتاب مشجّرات ابن مُعَيّه، نسبت داده شده كه ايشان را با زهر، به شهادت رسانده اند.[۵]در باره گزارش هاى ياد شده، چند نكته قابل توجّه است :

۱. گزارش صاحب بن عبّاد و نجاشى ، معتبر و مربوط به قرن چهارم و پنجم هجرى است. بنا بر اين در تعارض با گزارش هاى متأخّر ، بر آنها تقدّم دارد.

۲. گزارش هاى ياد شده نشان مى دهند كه ظاهراً تا قرن پنجم هجرى، موضوع شهادت حضرت عبد العظيم مطرح نبوده است، و گرنه در اين گزارش ها به آن اشاره مى شد.

۳. در صورتى كه بتوانيم بر گزارش كتاب الشجرة المباركة اعتماد كنيم ، جمع ميان اين گزارش و گزارش مشجرات ابن معيّه و نيز گزارش منابع معتبر ياد شده، اين است كه ايشان در اثر مسموم شدن، بيمار شده و به شهادت رسيده است.

۴. با عنايت به پيشينه خانوادگى حضرت عبد العظيم(ع) و قيام علويان در طبرستان ، در صورتى كه زمامداران فاسد بنى عبّاس از مخفيگاه ايشان در رى آگاه مى شدند ، قطعاً ايشان را به شهادت مى رساندند ، و بعيد نيست در اثر كثرت رفت و آمد با ايشان در مدّت حضورشان در رى ، به اين موضوع پى برده باشند.

۵. تشبيه زيارت حضرت عبد العظيم(ع) به زيارت امام حسين(ع) مى تواند قرينه اى بر شهادت ايشان باشد.

بنا بر اين ، هر چند دليل قاطعى بر شهادت حضرت عبد العظيم(ع) در دست نيست، ليكن دليل محكمى بر نفى شهادت ايشان نيز وجود ندارد ؛ بلكه با توجّه به نكته سوم ، چهارم و پنجم ، پذيرفتن اصل شهادت ايشان بعيد نيست.