کتاب ارض ملکوت: کالبد رستاخیزی انسان از ایران مزدایی تا ایران شیعی، نوشته هانری کربن با ترجمه دکتر انشاءالله رحمتی روانه بازار نشر شد.
به گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان: کتاب «ارض ملکوت: کالبد رستاخیزی انسان از ایران مزدایی تا ایران شیعی» به قلم هانری کربن یکی از کلیدی ترین آثار او برای فهم جهان فکری و معنوی ایران زمین و پیوستگی فرهنگی ایران پیش از اسلام و پس از اسلام است که می توان این اثر را به منزلۀ مقدمه ای لازم و ضروری برای درک آرای هانری کربن در دیگر آثارش دانست.
انشاءالله رحمتی در این باره می گوید: «زیرا موضوع عالم مثال، از کلیدواژه هایی است که او در مقام تحلیل وجوه مختلف تفکر ایرانی، چه در ایران باستان و چه در ایران اسلامی تا به امروز، از آن بهرۀ فراوان میبرد و این موضوع در کتاب ارض ملکوت به شیوهای بدیع و روشمند بررسی شده است.» می توان گفت مضمون اصلی این اثر «پیکار در راهِ جان جهان یا پیکار در راه ملکوت» است.
هانری کربن در مقدمه اش بر ویراست دوم هدف کتاب را راهیابی به عالم غیب - یا اقلیم هشتم یا به تعابیر دیگر، عالم شهرهای غیبی جابلقا، جابرصا و هورقلیا- دانسته است. کربن در این اثر به دنبال نشان دادن گروه ها و افرادی است که در پیکار در راه جانِ جهان کوشیده اند؛ در این میان افلاطونیان پارس نیز حضوری پیوسته و مستمر داشته اند. موضوع بحث این اثر، عالمی در میان عالم معقول محض و عالم محسوس محض است. این عالم همان عالم مثال است که در اندیشۀ ایرانی ، چه ایران مزدایی، و چه ایران شیعی، بسیار درباره اش اندیشه ورزی شده است. اعتقاد به این عالم راه را برای بر بسیاری از تعارض های به ظاهر ناگشودنی و نزاع های بی حاصل در عرصۀ دین و اندیشه می بندد. مولف در این اثر نشان داده است که چگونه «افلاطونیان پارس» در طول تاریخ در عرصۀ پیکار برای کشف این عالم حضوری چشمگیر و برجسته داشته است. او بر این نظر است که بشر امروز بر مبنای تلاش ها و دستاوردهای افلاطونیان پارس میتوانند ارض ملکوت را بازیابی کنند.
کتاب ارض ملکوت از یک مقدمه و دو بخش تشکیل شده است. در بخش آغازین این کتاب، انشاءالله رحمتی مقدمهای بر کتاب نگاشته و علاوه توضیح فحوا و هدف نویسنده، به اندیشههای افلاطونیان کمبریج، پیامدهای ناخواستۀ تفکر دکارتی و افلاطونیان پارس پرداخته است.
این گزارش می افزاید: کتاب ارض ملکوت از یک مقدمه و دو بخش تشکیل شده است. در بخش آغازین این کتاب، انشاءالله رحمتی مقدمهای بر کتاب نگاشته و علاوه توضیح فحوا و هدف نویسنده، به اندیشههای افلاطونیان کمبریج، پیامدهای ناخواستۀ تفکر دکارتی و افلاطونیان پارس پرداخته است.
بخش نخست کتاب مشتمل بر دو فصل است. فصل اول با عنوان «مثال ارض در آئین مزدایی» شامل چهار نوشتار است که به ترتیب عبارتند از: زمین فرشتهای است، زمین هفت کشور، جغرافیای شهودی، حکمت زمین و فرشته های بانوهای زمین. فصل دوم «ارض عرفانی هورقلیا» نام دارد و چهار نوشتار دیگر را در بر می گیرد که به ترتیب عبارتند از: اوجگیری آهنگها: فاطمه (س)، دختر پیامبر و ارض ملکوت، اقلیم هشتم، هورقلیا: ارض مکاشفات، هورقلیا: ارض قیامت. در فصل دوم در پاسخ به این پرسش که واقعۀ قیامت چیست و چگونه ارض هورقلیا هم برای معاد فردی و هم معاد عام، نه تنها ابزار معاد که صحنۀ معاد نیز هست؟ چنین آمده است: «با نفخۀ قیامت، جسم اصلی، در قامت تام و ثابت خویش عیان میشود، اما جسم «الف» که فقط گرد کدورتی بر لطافت تامّ جسم ب بود دیگر ظاهر نمیشود یا به تعبیر بهتر در لطافت کاملا نورانی جسم «ب» یکسره مستحیل می گردد. ص ۲۵۲» هانری کربن در پایان فصل چنین نتیجه گیری می کند که معنای چیستی و کیستی ارض ملکوت، در زبان هایی هم بسیار دور و هم بسیار نزدیک، در سیاق هایی کهن و نیز در سیاقهایی مدرن مدرن و معاصر (در فاصلۀ آیین مزدایی و مکتب شیخیه) به بیان آمده است. مولف کتاب ارض ملکوت چنین ادامه میدهد که «محتمل است تجارب اهل معنا در ایران زمین، هر یک از ما را به مقایسه هایی با حقایق روحانیِ شناخته شده در دیگر سرزمین ها برانگیزد. ص ۲۶۳» .
اما کربن در بخش دوم رشتۀ کلام را به دست مشایخ می سپارد یعنی کسانی که در پیِ تحقیق و تأمل دربارۀ ارض ملکوت به ویژه در ایران اسلامی بودهاند؛ کربن می خواهد از این طریق، خواننده مستقیم تر با این بزرگان و متون شان ارتباط برقرار می کند. بخش دوم کتاب، شامل متون و مؤلفان آنهاست و مشتمل بر ۱۱ مقاله است که به ترتیب عبارتند از: شهاب الدین یحیی سهروردی، محی الدین بن عربی، داو قیصری، عبدالکریم جبلی، شمس الدین محمد لاهیجی، صدرالدین شیرازی، عبدالرزاق لاهیجی، محسن فیض کاشانی، مکتب شیخیه، شیخ محمد کریمخان کرمانی، شیخ ابوالقاسم خان کرمانی. البته رحمتی بر این نظر است با این که افلاطونیان پارس در راه پیکار جان جهان در این اثر معرفی شده اند اما آنگونه که باید به آنها پرداخته نشده است: «آراء عارفان و حکیمان مسلمان از سهروردی تا ملاصدرا در این اثر بررسی شده و گزیده هایی از متون آن ها نیز در اختیار خواننده قرار گرفته است؛ ولی به شخصیت های پس از ملاصدرا و آراء آنها آنگونه که باید پرداخته نشده است. می دانیم که پس از ملاصدرا اندیشمندان بزرگی در ایران ظهور یافته اند و سنت صدرایی تا به امروز سنت اصلی اندیشه ایرانی است. ص ۳۳». با این حال هانری کربن در مقدمه اش بر کتاب تأکید می کندکه آنچه از حکما و متونشان در این بخش فراهم کرده، صرفا قطرهای از دریا است و میتواند فقط الهام بخش کسانی باشد که علاقه مند به پژوهش در این راه هستند. به دیگر سخن کربن نیز اشاره می کند در افلاطونیان پارس هنوز افرادی دیگری هستند که مجال پرداختن به آنها فراهم نشده است.
کربن در مقدمه اش بر ویراست دوم به دشواری دستیابی به عالم هورقلیا اشاره می کند و بر این نظر است که با توجه به پیچیده بودن کتاب ارض ملکوت، یکبار مطالعه اش کفایت نمی کند.
کربن پیشنهاد می کند یکبار کتاب را بدون مراجعه پینوشت ها مطالعه شود و در بار دوم با مطالعۀ پی نوشت ها، توضیحات و اشارات مطالعه شود. در نهایت باید با هانری کربن هم صدا و هم آوا بود که فقط یک چیز اهمیت دارد که این کورسو و بارقه فروزان گردد تا بتوان «ارض موعود» ارض هورقلیایِ دارای شهرهای زمردین را بازشناخت.
گفتنی است، چاپ نخست کتاب «ارض ملکوت: کالبد رستاخیز انسان از ایران مزدایی تا ایران شیعی» به قلم هانری کربن و با ترجمه و تحقیق دکتر انشاءالله رحمتی، از سوی «نشر سوفیا» در ۵۲۸ صفحه در اختیار علاقه مندان قرار گرفته است.
