تبدیل حج به عمره از سوی امام حسین(ع)

شهرت یافته که امام حسین(ع) در روز تَرویه (هشتم ذیحجه)، حجّ خود را به عمره تبدیل کرد و از مکه، خارج شد. گویا مبدأ اصلی این شهرت، سخن شماری از مَقتل نگاران و سیره نویسان است.[۱]از جمله، علّامه مجلسی رحمه الله در تبیین علّت رفتن امام(ع) از مدینه به مکه و خروج از مکه در موسم حج، گفته است :

از خبرهای گذشته، برایت روشن شد که امام حسین(ع) از ترس کشته شدن، از مدینه به مکه گریخت و همین طور، پس از آن که دریافت آنها می خواهند غافلگیرانه او را بکشند، از مکه هم رفت تا جایی که برایش فراهم نشد که حجّش را به پایان ببرد. پس او ـ که جان من و پدر و مادر و فرزندانم، فدای او باد! ـ از احرام، خارج شد و نگران و چشم انتظار، از مکه بیرون رفت. آنان ـ که خدا لعنتشان کند! ـ همه مناطق را بر او تنگ کردند و جایی برای گریز او نگذاشتند.

در کتاب های معتبری دیدم که یزید، عمرو بن سعید بن عاص را با سپاهی عظیم، راهی کرد و او را مسئول حج قرار داد و امیر حج گزاران کرد، در حالی که به او سفارش کرده بود که امام حسین(ع) را پنهانی دستگیر کند و اگر نشد، ترور کند. عمرو بن سعید، سی تن از اُمَویان شیطانْ صفت را در لا به لای حج گزاران فرستاد و دستور داد که در هر حال و وضعیتی که ممکن شد، امام حسین(ع) را بکشند ؛ ولی امام(ع) زمانی که متوجّه ماجرا شد، از احرام حج، بیرون آمد و عمره تمتّع را به عمره مفرده تبدیل کرد.[۲]

ولی این سخن، قابل قبول نیست ؛ زیرا :

اوّلاً روایت معاویة بن عمّار و نیز روایت ابراهیم بن عُمَیر یمانی ـ که از نظر سند، معتبرند ـ، به روشنی دلالت دارند که عمره امام حسین(ع)، عمره مفرده بوده، نه عمره تمتّع. بنا بر این، امام(ع) هنگام خروج از مکه، اساسا مُحرِم نبوده و از این جهت، مشکلی نداشته است. متن روایت معاویة بن عمّار، این است که وی از امام صادق(ع) پرسید : تفاوت کسی که عمره تمتّع انجام می دهد، با عمره گزار مفرده چیست؟

ایشان فرمود :

إنَّ المُتَمَتِّعَ مُرتَبِطٌ بِالحَجِّ، وَ المُعتَمِرُ إذا فَرَغَ مِنها ذَهَبَ حَیثُ شاءَ، و قَدِ اعتَمَرَ الحُسَینُ بنُ عَلِی(ع) فی ذِی الحِجَّةِ ثُمَّ راحَ یومَ التَّروِیةِ إلَی العِراقِ، وَ النّاسُ یروحونَ إلی مِنی، و لا بَأسَ بِالعُمرَةِ فی ذی الحِجَّةِ لِمَن لا یریدُ الحَجَّ.[۳]

[اعمال عمره گزارِ] متمتّع، به حج، متّصل می شود ؛ امّا عمره گزار مفرده، وقتی فارغ شد، هر جا که بخواهد، می رود. حسین بن علی(ع) در ذی حجّه، عمره مفرده گزارد و در روز تَرویه، عازم عراق شد، در حالی که مردم، عازم مِنا بودند، و اشکالی ندارد که کسی که قصد حج ندارد، در ماه ذی حجّه، عمره مفرده به جا آورد.

ثانیا از نظر فقهی، تبدیل احرام حج به عمره، صحیح نیست و کسی که مُحرم به احرام حج است، اگر نتواند حجّش را به انجام برساند، تنها با قربانی کردن، از احرام بیرون می آید[۴]و حجّ او تبدیل به عمره نمی گردد. فقیه بزرگوار آیة اللّه سید محسن حکیم، در این باره می گوید :

این که در برخی از کتاب های مقتل آمده است که امام حسین(ع) عمره اش را به عمره مفرده تبدیل کرد ـ که نشان می دهد ایشان، عمره تمتّع به جا آورده بوده و از آن، به عمره مفرده عدول کرده است ـ، در برابر احادیث وارد شده از اهل بیت علیهم السلام، قابل اعتماد نیست.[۵]

بدیهی است که اگر دلیل قابل اعتمادی وجود داشت که امام حسین(ع) احرام حجّ خود را به عمره تبدیل کرده است، فقها بر خلاف آن، فتوا نمی دادند ؛ امّا همان طور که اشاره شد، نه تنها دلیلی بر این نکته وجود ندارد، بلکه دلایلی بر خلاف آن نیز در دست است.