تاريخچه گردآورى اشعار

ترديد نيست كه اين اشعار را ـ بر فرض درستى انتساب ـ امام على عليه السلام گرد نياورده است ؛ بلكه ارادتمندان حضرت در دوره هاى بعد به چنين كارى دست زده اند ؛ گرچه در بسيارى از ديوان هاى موجود ، نام گردآورنده به چشم نمى خورد و چنان مى نمايد كه گردآمده امام عليه السلام است . بنا به شواهد ، گردآورندگان اشعار ، به اين شرح اند :
1 . نخستين گردآورى را عبد العزيز جلودى (م 322 ق) انجام داده است . نجاشى در اين باره مى گويد :
له كتب قد ذكرها الناس ، منها كتاب : مسند أميرالمؤمنين عليه السلام ، كتاب خطبه عليه السلام ، كتاب شعره عليه السلام ، كتاب قضاء على عليه السلام ، كتاب رسائل على عليه السلام ، كتاب مواعظه عليه السلام ، كتاب الدعاء عنه عليه السلام . ^۱
صاحب الذريعة كتاب جلودى را كهن ترين ديوان منسوب به على عليه السلام ناميده است . ^۲ از اين ديوان ، اثرى در دست نيست .
2 . دومين گردآورى ، از ابوالحسن على بن احمد بن محمد فنجگردى نيشابورى (م 512 يا 513 ق) است . ديوان او تاج الأشعار يا سلوه الشيعة نام دارد . دراين ديوان ، به گفته كَيدُرى ، دويست بيت گرد آمده است . اين ديوان ، نخستين مأخذ كيدرى در تدوين أنوارالعقول بود ^۳ و گرچه تاكنون به چاپ نرسيده ، ^۴ نسخه هاى خطّى متعدّدى از آن ، موجود است كه در بخش نسخه شناسى ياد مى شوند .
3 . ديوان أميرالمؤمنين كه به وسيله يكى از اعلام ، تدوين شده و به نوشته صاحب أنوار العقول ، از مجموعه فنجگردى بزرگ تر بوده است . او بخشى از شعرها را از كتاب