در آوردگاه سخن سنجان قرن چهارم ، چنان كه نثر امام را گرد آورده ، به تدوين ديوانى از او نيز همت مى گماشته يا از آن ، سخن مى گفته است ؛ با اين همه ، وى در نهج البلاغه و نيز در اثر ديگرش (خصائص أميرالمؤمنين ) ، ^۱ قطعه هايى از شعر على عليه السلام را روايت كرده است . اين نكته و نيز سخنانى مانند سخن سعيد بن مسيَّب نشان مى دهد كه حضرت به هر حال با سرودن شعر بيگانه نبوده اند وگه گاه ، به مناسبت هايى ، فزون بر رجزهاى ميدان جنگ ، چكامه هايى سروده اند كه مايه اصلى تدوين ديوانى از امام شده است .
بارى ، شعر اين ديوان ، با توجه به پايگاه راويانش و با توجه به ساختارها و معانى و انگيزه هاى شعرى ، بر چند گونه است : [1 ]گونه اى كه به قطع ، از سروده هاى امام است ؛ مانند رجزها و سروده هايى كه در منابع معتبر به تواتر و تكرار از حضرت دانسته مى شود ؛ [2] گونه اى كه از شاعران ديگر است و حضرت در ضمن سخن ، بدان ها تمثل جسته است ؛ [3] گونه اى كه در آن ، لفظ از ديگران و معنا از امام است ؛ بدين معنا كه سرايندگان ، سخنان نغز امام را به رشته نظم كشيده اند كه در اين صورت برابرى و هم عيارى نظم شاعران را با كلام امام ، چشم نمى توان داشت ؛ [4 ]گونه اى كه شرح منظوم واقعه يا گزارشى است كه در احوال حضرت آورده اند ؛ [5 ]گونه اى كه دوستداران امام به زبان حالى از حالات او سروده اند ؛ [6] رجزى كه از هماوردان امام در جنگ هاست كه امام ، رجزى در پاسخشان سروده و رجز حريف و پاسخ امام ، هر دو در ديوان آمده است . ^۲

10 . استاد كيوان سميعى با ذكر شش دليل ، ترديدهايى جدّى در ديوان موجود پديد مى آورد :
يك . در اين ديوان ، كلمات بيگانه مخصوصا فارسى وجود دارد كه در صدر اسلام و زمان خلفاى راشدين هنوز داخل زبان عربى نگرديده و مرتب نشده بودند .
دو . حِكَم و امثالى دارد كه متعلق به ايرانيان و روميان و يونانيان بوده و پس از اختلاط با آن اقوام ، مخصوصا پس از نهضت علمى و ادبى در عصر عباسيان ، قوم