يك . فهرست مصادر اوّليه رجال شيعه

پيش از ذكر عناوين كتب رجالى شيعه ، يادآورى چند نكته ، ضرورى است :
1 . كتاب هايى كه در قرون اوّليه نگاشته شده اند ، به شش موضوع پرداخته اند :
1 . معرفة الصحابة ، 2 . معرفة الرجال و الرواة ، 3 . المثالب و المناقب يا الجرح و التعديل ، 4 . الفهرست ، 5 . الأسماء و الكُنى و الألقاب ، 6 . الطبقات .
2 . روشن است كه دانش رجال و راوى شناسى يا جرح و تعديل ، با دانش هاى ديگرى چون : تاريخ ، تراجم وانساب ، ارتباط وثيق و نزديك دارد و هر يك از اين سه دانش ، براى مباحث رجالى مفيدند ؛ ليكن نبايد آنها را با دانش رجال ، خلط كرد و نوشته هاى آن حوزه ها را به عنوان آثار رجالى برشمرد . از اين رو ، در اين فهرست ، از بيان چنين كتبى ، خوددارى شده است (گرچه برخى از مؤلّفان ، چنين آثارى را در زمره مصادر رجالى برشمرده اند). ^۱
3 . برخى محقّقان و نويسندگان ، پيش از اين ، تلاش كرده اند تا به معرّفى اين آثار بپردازند و رنج هاى بسيارى بر خود هموار ساخته اند كه به تعدادى از آنها اشاره مى گردد :
الف . بهجة الآمال ، ملّا على عليارى تبريزى (م 1327ق) (ج 1 ، ص 36 ـ 44) .
در اين اثر ، از 42 نفر صاحب تأليف ، نام برده شده است كه برخى از آنان در دوره هاى اوّليه مى زيسته اند .
ب . مقباس الهداية ، علّامه عبد اللّه مامقانى (1290 ـ 1351ق) (ج 4 ، ص 11 ـ 94) .
در اين نوشته ، از هشتاد نفر ياد شده كه گرچه صاحب تأليف نبوده اند ، امّا در رجال و درايه ، خبره بوده اند . البته اين فهرست ، دوره هاى اوّليه تا عصر نويسنده را در برمى گيرد .