حدیث
الأمالى للصدوق : حدّثنا عليّ بن أحمد ، قال : حدّثنا محمّد بن أبى عبد اللَّه الكوفي ، عن سهل بن زياد الآدمى ، عن عبد العظيم بن عبد اللَّه الحسنى ، عن عليّ بن محمّد بن عليّ بن موسى بن جعفر بن محمّد بن عليّ بن الحسين بن عليّ بن أبى طالب عليهم السلام ، قال :
لَمّا كَلَّمَ اللَّهُعزّ وجلّ موسى بنَ عِمرانَ عليه السلام ، قالَ موسى : إلهى ! ما جَزاءُ مَن شَهِدَ أنّى رَسولُكَ ونَبِيُّكَ وأنَّكَ كَلَّمَتنى ؟
قالَ : ياموسى ! تَأتيهِ مَلائِكَتى فَتُبَشِّرُهُ بِجَنَّتى .
قالَ موسى عليه السلام : إلهى ! فَما جَزاءُ مَن قامَ بَينَ يَدَيكَ يُصَلّى ؟
قالَ : يا موسى ! اُباهى بِهِ مَلائِكَتى راكِعاً وساجِداً ، وقائِماً وقاعِداً ، ومَن باهَيتُ بِهِ مَلائِكَتى لَم اُعَذِّبهُ .
[۱]
ترجمه
حضرت عبد العظيم عليه السلام : امام هادى عليه السلام فرمود: «در مكالمه خداوند با موسى بن عمران، موسى عليه السلام گفت: خدايا ! پاداش كسى كه گواهى دهد من فرستاده و پيامبر تو هستم و تو با من سخن گفتهاى، چيست ؟
فرمود: اىموسى! فرشتگان من، پيشاو مىروند و او را بهبهشتمبشارت مىدهند.
موسى گفت : خدايا! پاداش كسى كه در پيشگاه تو بايستد و نماز بخواند، چيست ؟
فرمود : به ركوع و سجود و قيام و قعود او به فرشتگانم مباهات خواهم كرد ، و كسى را كه من به او به فرشتگانم مباهات نمايم، عذاب نخواهم نمود» .
شرح
افزون بر حديثى كه ملاحظه شد، در احاديث اهل بيت عليهم السلام، بارها بر اين نكته تأكيد شده كه عبادت برخى از بندگان، موجب مباهات خداوند متعال نزد فرشتگان است، مانند: عبادت جوان، كه بر پايه حديثى، خداوند متعال، خطاب به فرشتگان نسبت به عبادت جوان، اين چنين مباهات مىنمايد:
اُنظُروا إلى عَبدى ! تَرَكَ شَهوَتَهُ مِن أجلى.
بندهام را بنگريد كه براى من، خواستههاى نفس خود را كنار نهاده است.[۲]
همچنين كسانى كه براى خدا آزار ديگران را تحمّل مىكنند،[۳]يا نافله شب را در روز قضا مىنمايند،[۴]يا در بيابانى بى آب و علف، به تنهايى به نماز مىايستند، يا در شبزندهدارى، در سجده به خواب مىروند، يا در جبهه نبرد با دشمن در حالى كه يارانشان فرار كردهاند، مقاومت مىكنند و به شهادت مىرسند،[۵]موجب مباهات خدا نزد فرشتگان مىشوند.
نظير اين احاديث، فراوان است. براى توضيح اين گونه احاديث، دو مسئله بايد روشن شود:
۱. مباهات به معناى باليدن، نازيدن و اظهار فخر نمودن است و مباهات خدا نزد فرشتگان، بدين معناست كه او كارهاى نيك انسانهاى شايسته را به رخ فرشتگان مىكشد و مىفرمايد: اينها، همان كسانى هستند كه شما آفرينش آنها را مورد پرسش قرار داديد و گفتيد:
(أَتَجْعَلُ فِيهَا مَن يُفْسِدُ فِيهَا وَ يَسْفِكُ الدِّمَاءَ. آيا در زمين، كسى را قرار مىدهى كه در آن فساد كند و خونها را بريزد؟) .
و من در پاسخ شما گفتم:
(إِنِّى أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ.[۶]من چيزى را مىدانم كه شما نمىدانيد) .
آنچه فرشتگان نمىدانستند، اين بود كه انسان از استعدادى برخوردار است كه اگر از آن درست استفاده كند، به نقطهاى از كمال دست مىيابد كه فرشتگان نمىتوانند رسيد.
بنا بر اين، مباهات خدا در واقع، اشاره به پاسخ او به فرشتگان در تبيين حكمت خلقت انسان و ارائه نمونههايى از كمالات اختيارى موجودى است كه ملائكه، حكمت آفرينش او را نمىدانستند يا نمىتوانستند بدانند.
۲. با عنايت به آنچه در معناى «مباهات» بيان شد، معلوم مىشود كه چرا خدا به «نمازگزار» مباهات مىكند. مباهات خدا به نمازگزار، نشانه نقش بىبديل نماز در سازندگى انسان و صعود او به قلّه كمالات انسانى است.
خداوند منّان در نخستين مكالمات خود با موسى عليه السلام در تبيين حكمت نماز مىفرمايد:
(إِنَّنِى أَنَا اللَّهُ لَآ إِلَهَ إِلَّآ أَنَا فَاعْبُدْنِى وَ أَقِمِ الصَّلَوةَ لِذِكْرِى.[۷]منم من، خدايى كه جز من معبودى نيست . پس مرا عبادت كن و نماز را براى ياد من به پا دار) .
نماز، كاملترين مصداق ياد خداست و نخستين نقش آن در سازندگى انسان، پاكسازى جان از آلودگىهاى اخلاقى و عملى و بالاترين بركات آن، دستيابى به قلّه يقين و معارف شهودى است.
(وَ أَقِمِ الصَّلَوةَ إِنَّ الصَّلَوةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَ الْمُنكَرِ وَ لَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ.[۸]نماز را بر پا دار كه نماز از كار زشت و ناپسند باز مىدارد، و قطعاً ياد خدا [آثارش] بزرگتر است) . اين سخن، بدين معناست كه نقش ياد خدا در سازندگى جان و كمالات انسان، بسيار فراتر از جلوگيرى از آلودگىهاى اخلاقى و عملى است . به سخن ديگر، نماز، آثار و بركاتى براى نمازگزار و جامعه انسانى دارد كه پيشگيرى از آلودگىهاى اخلاقى و اجتماعى در مقايسه با آنها كوچك است.[۹]از اين رو امام صادق عليه السلام با صراحت اعلام مىفرمايد كه پس از معرفت، هيچ عبادتى بافضيلتتر از نماز نيست.
ثقه الإسلام كُلَينى با سند صحيح از معاوية بن وَهْب نقل كرده كه او مىگويد: از امام صادق عليه السلام پرسيدم: بافضيلتترين عملى كه موجب قرب الهى مىشود و محبوبترين اعمال نزد خداوندعزّ وجلّ چيست؟ امام عليه السلام در پاسخ فرمود:
ما أعلَمُ شَيئًا بَعدَ المَعرِفَةِ أفضَلَ مِن هذِهِ الصَّلاةِ ، ألا تَرى أنَّ العَبدَ الصّالِحَ عيسَى بنَ مَريَمَ عليه السلام قالَ : (
وأوصانى بِالصَّلاةِ والزَّكاةِ ما دُمتُ حَيًّا
)
[۱۰].[۱۱]
بر اين اساس، جا دارد كه خداوند منّان، نزد فرشتگان به نمازگزاران راستين ببالد و بر آنان، آفرين و بر خود، (فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَلِقِينَ) بگويد.
[۱]الأمالى ، صدوق : ص ۲۷۶ ح ۳۰۷ ، بحار الأنوار : ج ۱۳ ص ۳۲۷ ح ۴ . نيز ، ر . ك : همين كتاب : ح ۹۲ .
[۲]الكافى: ج ۸ ص ۳۹۲ ح ۵۸۸ . نيز ، ر.ك: حكمتنامه جوان: ص ۹۰ (افتخار خداوند به عبادت جوان).
[۳]الدعوات، راوندى: ص ۲۰.
[۴]وسائل الشيعة: ج ۴ ص ۲۷۸ ح ۱۵.
[۵]وسائل الشيعة: ج ۵ ص ۲۹۶ ح ۷.
[۶]بقره: آيه ۳۰.
[۷]طه: آيه ۱۴.
[۸]عنكبوت: آيه ۴۵.
[۹]براى توضيح بيشتر در اين باره، ر.ك: فرهنگ نامه نماز .
[۱۰]مريم : ۳۱ .
[۱۱]الكافى : ج ۳ ص ۲۶۴ ح ۱ ، بحار الأنوار : ج ۸۲ ص ۲۲۵ ح ۵۰ .