الأمالى للصدوق : حدّثنا عليّ بن أحمد ، قال : حدّثنا محمّد بن أبى عبد اللَّه الكوفي، عن سهل بن زياد الآدمى ، عن عبد العظيم بن عبد اللَّه الحسنى ، عن عليّ بن محمّد بن عليّ بن موسى بن جعفر بن محمّد بن عليّ بن الحسين بن عليّ بن أبى طالب عليهم السلام ، قال :
لَمّا كَلَّمَ اللَّهُ‌عزّ وجلّ موسى بنَ عِمرانَ عليه السلام... قالَ : إلهى ! فَما جَزاءُ مَن وَصَلَ رَحِمَهُ ؟ قالَ : ياموسى ! أنسَأُ[۱]لَهُ أجَلَهُ ، واُهَوِّنُ عَلَيهِ سَكَراتِ المَوتِ ، ويُناديهِ خَزَنَةُ الجَنَّةِ : هَلُمَّ إلَينا فَادخُل مِن أيِّ أبوابِها شِئتَ.
[۲]
ترجمه
حضرت عبد العظيم عليه السلام: امام هادى عليه السلام فرمود : «هنگامى كه خداوند با موسى بن عمران عليه السلام سخن مى‌گفت ، موسى گفت : خدايا ! پاداش كسى كه با خويشاوندانش پيوند داشته باشد، چيست ؟
فرمود : مرگ او را به تأخير خواهم انداخت و سختى‌هاى مرگ را بر او آسان خواهم نمود ، و كارگزاران بهشت به او نداد خواهند داد : "به سوى ما شتاب كن و از هر درى كه ميل دارى، به بهشت وارد شو"».
شرح
از نظر اسلام، صله رحم ، يكى از واجبات مؤكّد و قطع رحم ، يكى از گناهان كبيره است . در اين باره چند نكته قابل توجّه است :
۱ . مقصود از «رَحِم»، خويشاوندان نَسَبى اند و اين واژه، شامل خويشاوندان سببى نمى‌گردد .[۳]۲ . صله رَحم، به معناى پيوند با خويشاوندان نَسَبى ، در مقابل قطع رحم (بريدن و جدايى از آنها) است ، و مقصود از پيوند با خويشاوندان، حفظ رابطه خانوادگى است و لازمه آن، نيكى كردن به آنهاست .
۳ .وجوب صله رحم ، اختصاص به ارحام مؤمنِ صالح ندارد ؛ بلكه وجوب آن ، شامل مطلق نزديكان نسبى مى‌شود . البته مواردى استثنا شده است، مانند : جايى كه صله رحم موجب ضرر طرف مقابل شود، يا موجب تأثيرپذيرى صله‌كننده از انحراف خويشاوند كافر و يا فاسق گردد، و يا موجب تأييد عملى شخص منحرف و به انحراف كشيده شدن ديگران گردد.
۴ . صله رَحم و نيكى به خويشاوندان، به تناسب نزديكى و دورى آنها، مصاديق متفاوتى دارند. بنا بر اين، ممكن است برخى از كارها نسبت به خويشاوندان دور ، صله و نيكى محسوب شوند؛ ولى نسبت به نزديكان مانند پدر و مادر يا برادر و خواهر ، كافى نباشند .
۵ . بريدن از خويشاوندان، آثار زيانبارى براى زندگى انسان در دنيا و آخرت دارد . اين گناه از جمله گناهانى است كه كيفر آنها از دنيا آغاز مى‌شود . يكى از كيفرهاى دنيوى اين گناه ، كوتاه شدن عمر است .[۴]
۶ . نيكى كردن به خويشاوندان، آثار و بركات فراوانى براى زندگى دنيوى و اخروى انسان دارد كه شمارى از آنها در متن حديثِ ياد شده ملاحظه گرديد . آثار ديگرى نيز براى آن در احاديث آمده است ، مانند : گشايش در روزى ، آسان شدن حسابرسى در روز قيامت ، حسن خُلق ، و پيشگيرى از گناه .[۵]
گفتنى است كه در احاديث اهل بيت عليهم السلام بيشتر بر نقش صله رحم در طولانى شدن عمر، تأكيد گرديده است .
۷ . بديهى است كه آثار و بركاتى كه در احاديث براى صله رحم ذكر شده ، در صورتى است كه اين كار اخلاقى، به قصد قربت و براى خدا انجام شود . بنا بر اين، كسى كه با انگيزه‌هاى غير الهى به خويشاوندان خود نيكى مى‌كند، لااقل نبايد انتظار بركات اُخروى آن را داشته باشد .
۸ . به نظر مى‌رسد مهم‌ترين حكمت تأكيد بر صله رحم و تحريم قطع پيوند خويشاوندى ، تحكيم بنياد خانواده و زمينه‌سازى جهت تقويت وحدت جامعه بزرگ اسلامى است . از اين رو در تفسير اين سخن خداى سبحان : (وَ الَّذِينَ يَصِلُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَن يُوصَلَ ؛[۶]آنان كه آنچه خدا دستور به پيوندش داده ، پيوند مى‌دهند) .
طبق روايتى ، امام صادق عليه السلام مى‌فرمايد:
مِن ذلكَ صِلَةُ الرَّحِمِ، و غايَةُ تَأْوِيلِها صِلَتُكَ إيّانا .
[۷]
يكى از مصاديق آن ، صله رحم است و تأويل نهايى آن ، پيوند برقرار كردنت با ما [خاندان] است .
در اين حديث، هدف نهايى صله رحم ، پيوند بر قرار كردن امّت اسلامى با خاندان رسالت قلمداد شده است. بنا بر اين ، تقويت بنياد خانواده به وسيله صله رحم ، مقدّمه تقويت وحدت جامعه به رهبرى خاندان رسالت است .
[۱]نَسَأتُ الشى‌ءَ : أخّرتُهُ (الصحاح : ج ۱ ص ۷۵ مادّه «نسأ») .
[۲]الأمالى ، صدوق : ص ۲۷۶ ح ۳۰۷ ، بحار الأنوار : ج ۶۶ ص ۳۸۳ ح ۴۶ . نيز ، ر . ك : همين كتاب : ح ۹۲ .
[۳]ر . ك : صلة الرحم و قطيعتها ، سيّد حسن طاهرى خرم‌آبادى (با تعليقات آية اللَّه شيخ مرتضى حائرى) ، فصل هشتم .
[۴]ر . ك : ميزان الحكمة : ج ۴ ص ۴۰۴ (صله رحم و طول عمر) و ص ۴۰۷ (بر حذر داشتن از قطع رحم) .
[۵]ر . ك : ميزان الحكمة: ج ۴ ص ۴۰۲ (آثار صله رحم) .
[۶]رعد : آيه ۲۱ .
[۷]بحار الأنوار : ج ۷۴ ص ۹۸ ح ۴۰ .
