حدیث
الأمالى للصدوق : حدّثنا عليّ بن أحمد ، قال : حدّثنا محمّد بن أبى عبد اللَّه الكوفي، عن سهل بن زياد الآدمى ، عن عبد العظيم بن عبد اللَّه الحسنى ، عن عليّ بن محمّد بن عليّ بن موسى بن جعفر بن محمّد بن عليّ بن الحسين بن عليّ بن أبى طالب عليهم السلام ، قال :
لَمّا كَلَّمَ اللَّهُ‌عزّ وجلّ موسى بنَ عِمرانَ عليه السلام... قالَ موسى عليه السلام : إلهى ! فَما جَزاءُ مَن أطعَمَ مِسكيناً ابتِغاءَ وَجهِكَ ؟
قالَ : ياموسى ! آمُرُ مُنادِياً يُنادى يَومَ القِيامَةِ عَلى رُؤوسِ الخَلائِقِ : إنَّ فُلانَ بنَ فُلانٍ مِن عُتَقاءِ اللَّهِ مِنَ النّارِ.
[۱]
ترجمه
حضرت عبد العظيم عليه السلام : امام هادى عليه السلام فرمود : «هنگامى كه خداوند با موسى بن عمران عليه السلام سخن مى‌گفت ، موسى گفت : پروردگارا ! پاداش كسى كه براى رضاى تو، نيازمندى را اطعام كند، چيست ؟
فرمود : روز قيامت، فرمان مى‌دهم فرياد بزنند كه اين شخص، از آزاد شدگان دوزخ است» .
شرح
اطعام نيازمندان، يكى از مسائلى است كه اسلام فوق العاده به آن اهمّيت داده است، به گونه‌اى كه اگر ره‌نمودهاى اسلام مورد توجّه قرار گيرد ، گرسنگى از جامعه بشر، ريشه‌كن خواهد شد .
اسلام براى مبارزه با فقر و گرسنگى، از سه روش استفاده كرده است :
۱ . ذى حق دانستن نيازمندان در اموال ثروتمندان . قرآن كريم در توصيف انسان‌هاى نيكوكار مى‌فرمايد :
(وَ فِى أَمْوَ لِهِمْ حَقٌّ لِّلسَّآئِلِ وَ الْمَحْرُومِ .[۲][از ويژگى‌هاى نيكوكاران، اين است كه] در اموال آنان، حقّى براى نيازخواه و محروم است) .
از امام على عليه السلام روايت شده كه فرمود :
إنّ اللَّهَ سبحانَهُ فَرَضَ فى أموالِ الأغنياءِ أقواتَ الفُقَراءِ ، فما جاعَ فَقيرٌ إلّا بما مُتِّعَ بهِ غَنىٌّ ، و اللَّهُ تعالى سائلُهُم عن ذلكَ .
[۳]
خداوند سبحان، خوراك تهى‌دستان را در اموال توانگران قرار داده است . پس هيچ تهى‌دستى گرسنه نمى‌ماند ، مگر به سبب اين كه ثروتمندى از حقّ او بهره‌مند شده است ، و خداى بزرگ در اين باره از آنان بازخواست مى‌كند .
۲ . تشويق مسلمانان به اطعام نيازمندان . قرآن در توصيف ابرار (نيكان) مى‌فرمايد :
(وَيُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِيناً وَيَتِيماً وَأَسِيراً * إِنَّما نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لا نُرِيدُ مِنْكُمْ جَزاءً وَلا شُكُوراً .[۴]و با وجود دوست داشتن غذا، آن را به مستمند و يتيم و اسير مى‌دهند . [و مى‌گويند :] ما تنها براى رضاى خدا اطعامتان مى‌كنيم . از شما نه پاداشى مى‌خواهيم و نه سپاسى) . (أَوْ إِطْعامٌ فِى يَوْمٍ ذِى مَسْغَبَةٍ * يَتِيماً ذا مَقْرَبَةٍ * أَوْ مِسْكِيناً ذا مَتْرَبَةٍ .[۵]يا در روز گرسنگى ، طعام دادن ، به يتيمى خويشاوند ، يا مستمندى خاك‌نشين) . پيش از اين آيات و پس از آنها، خداوند سبحان، برخوردارى از انواع نعمت‌هاى بهشت را به كسانى كه داراى ويژگى ياد شده هستند، وعده داده است . در احاديث نيز آثار و بركات فراوانى براى اطعام مستمندان آمده و حديثى كه در متن ملاحظه شد، يكى از آنهاست .
۳ . تهديد كسانى كه از اطعام نيازمندان امتناع مى‌ورزند . در آيات فراوانى، چنين افرادى مستوجب عذاب‌هاى دوزخ معرّفى شده اند.[۶]از پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله نقل شده كه فرمود :
وَ الَّذى نَفسُ محمّدٍ بِيَدِهِ ، لا يُؤمِنُ بى عَبدٌ يَبِيتُ شَبعانَ وَ أخُوهُ - أو قالَ : جارُهُ - المُسلمُ جائعٌ .
[۷]
سوگند به آن كه جان محمّد در دست اوست ، به من ايمان نياورده آن بنده‌اى كه شب را سير بخوابد و برادر (/ همسايه) مسلمانش گرسنه باشد .
[۱]الأمالى ، صدوق : ص ۲۷۶ ح ۳۰۷ ، بحار الأنوار : ج ۶۶ ص ۳۸۳ ح ۴۶ . نيز ، ر . ك : همين كتاب : ح ۹۲ .
[۲]ذاريات : آيه ۱۹ . گفتنى است كه آيات فراوانى در اين زمينه وجود دارند كه اشاره به همه آنها در حوصله اين مقال نيست .
[۳]نهج البلاغة : حكمت ۳۲۸ .
[۴]دهر : آيه ۸ - ۹ .
[۵]بلد : آيه ۱۴ - ۱۶ .
[۶]ر . ك : حاقّه : آيه ۳۳ - ۳۶ مدّثّر : آيه ۴۴ ، فجر : آيه ۱۸ ، ماعون : آيه ۲ - ۳ .
[۷]الأمالى ، طوسى : ص ۵۹۸ ح ۱۲۴۱ .
