حدیث
الأمالى للصدوق : حدّثنا عليّ بن أحمد ، قال : حدّثنا محمّد بن أبى عبد اللَّه الكوفي، عن سهل بن زياد الآدمى ، عن عبد العظيم بن عبد اللَّه الحسنى ، عن عليّ بن محمّد بن عليّ بن موسى بن جعفر بن محمّد بن عليّ بن الحسين بن عليّ بن أبى طالب عليهم السلام ، قال :
لَمّا كَلَّمَ اللَّهُ‌عزّ وجلّ موسى بنَ عِمرانَ عليه السلام... قالَ : إلهى ! فَما جَزاءُ مَن كَفَّ أذاهُ عَنِ النّاسِ وبَذَلَ مَعروفَهُ لَهُم ؟
قالَ : يا موسى ! تُناديهِ النّارُ يَومَ القِيامَةِ : لا سَبيلَ لى عَلَيكَ.
[۱]
ترجمه
حضرت عبد العظيم عليه السلام: امام هادى عليه السلام فرمود : «هنگامى كه خداوند با موسى بن عمران عليه السلام سخن مى‌گفت ، ... موسى گفت : خدايا ! پاداش كسى كه از آزار مردم دست بدارد و با آنها به نيكى رفتار نمايد، چيست ؟
فرمود : در روز قيامت ، آتش دوزخ به او ندا مى‌دهد : "تو را به من راهى نيست"» .
شرح
بر پايه اين حديث ، خوددارى از آزار ديگران و نيكى كردن به آنها ، يكى از موانع بزرگ رفتن به دوزخ است و آتش دوزخ نمى‌تواند كسى را كه آزارش به ديگران نرسيده، آزار دهد . و اينك، نكاتى در توضيح اين حديث :
۱ . از منظر احاديث اسلامى ، رعايت حقوق ديگران و اجتناب از آزار رساندن به آنان ، بارزترين نشانه پيروى از اسلام است . اهمّيت اين ويژگى، تا آن جاست كه بدون آن ، نمى‌توان كسى را مسلمان ناميد . در حديثى معتبر از پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله نقل شده كه فرمود :
المُسلِمُ مَن سَلِمَ المُسلِمونَ مِن يَدِهِ وَ لِسانِهِ .
[۲]
مسلمان ، كسى است كه مسلمانان از دست و زبان او آسوده باشند . اين تفسير از مسلمانى كه از امام باقر عليه السلام و امام صادق عليه السلام نيز نقل شده است، به روشنى نشان مى‌دهد كه رعايت حقوق مردم مسلمان و خوددارى از آزردن آنان ، نخستين شرط مسلمانى است و انتخاب نام «مسلمان» براى پيروان اين آيين ، به همين مناسبت است . بنا بر اين ، مدّعيان اسلام، به ميزان رعايت حقوق ديگران، مسلمان اند و هر كس ، به هر ميزان موجب آزار ديگران شود ، به همان اندازه از اسلام فاصله گرفته است .
۲ . در احاديث ديگرى ، تأكيد شده كه آزردن ديگران ، از ويژگى‌هاى انسان‌هاى پَست و شرور است[۳]و مسلمان ، كسى است كه آزارش حتّى به مورچه‌اى نمى‌رسد .[۴]
۳ . در اسلام ، هر گونه آزاررسانى ، به دليل اين كه تجاوز به حقوق مردم است ، مذموم و ممنوع شمرده شده است . از اين رو، هر كارى كه موجب رنجش خاطر ديگرى شود ، مانند: شوخى آزار دهنده ،[۵]سخن آزار دهنده ،[۶]و حتّى عبادت آزار دهنده ،[۷]از نظر اسلام ، نكوهيده و مذموم است .
۴ . خوددارى از آزار ديگران ، نه تنها آثار و بركات فراوانى براى زندگى هميشگى انسان در آخرت دارد، بلكه موجب آسايش و آرامش او در دنيا مى‌گردد.[۸]از اين رو در حديثى از امام زين العابدين عليه السلام آمده كه مى‌فرمايد :
كَفُّ الأَذى مِن كَمالِ العَقلِ ، وَ فيهِ راحَةُ البَدَنِ عاجِلاً وَ آجِلاً .
[۹]
آزار نرساندن ، از كمال خِرَد است و در دنيا و آخرت، مايه راحتى تن است .
[۱]الأمالى ، صدوق : ص ۲۷۶ ح ۳۰۷ ، بحار الأنوار : ج ۶۶ ص ۳۸۳ ح ۴۶ . نيز ، ر . ك : همين كتاب : ح ۹۲ .
[۲]دانش‌نامه قرآن و حديث: ج ۲ ص ۴۹۵ ح ۱.
[۳]ر . ك : دانش‌نامه قرآن و حديث : ج ۲ ص ۴۹۷ (آزاررسانى ، عادت بَدان است) .
[۴]ر . ك : دانش‌نامه قرآن و حديث : ج ۲ ص ۵۰۳ ح ۲۵ .
[۵]ر . ك : دانش‌نامه قرآن و حديث : ج ۲ ص ۵۱۳ (شوخى آزار دهنده) .
[۶]ر . ك : دانش‌نامه قرآن و حديث : ج ۲ ص ۵۱۵ (سخن آزار دهنده) .
[۷]ر . ك : دانش‌نامه قرآن و حديث : ج ۲ ص ۵۱۹ (عبادت آزار دهنده) .
[۸]ر . ك : دانش‌نامه قرآن و حديث : ج ۲ ص ۵۰۵ (بركات آزار نرساندن) .
[۹]دانش‌نامه قرآن و حديث : ج ۳ ص ۲۶ ح ۱۲۸۳ .
