حدیث
علل الشرائع : حدّثنا محمّد بن موسى المتوكّل ، قال : حدّثنا عليّ بن الحسين السعد آبادى ، عن أحمد بن أبى عبد اللَّه البرقى ، عن عبد العظيم بن عبد اللَّه الحسنى ، عن ابن أبى عمير ، عن عبد اللَّه بن الفضل ، عن خاله محمّد بن سليمان ، عن رجل ، عن محمّد بن عليّ[ عليهما السلام] - أنَّهُ قالَ لِمُحَمَّدِ بنِ مُسلِمٍ - :
يا مُحَمَّدَ بنَ مُسلِمٍ ! ... [ولا تَستَصغِرَنَّ سَيِّئَةً][۱]تَعمَلُ بِها ، فَإِنَّكَ تَراها حينَ تَسوؤُكَ .
[۲]
ترجمه
حضرت عبد العظيم عليه السلام - به سند خود - : امام باقر عليه السلام خطاب به محمّد بن مسلم فرمود : «اى محمّد بن مسلم! ... هرگز كردار بد خود را كوچك مپندار؛ زيرا [در قيامت،] آن را ناخوشايند خواهى ديد» .
شرح
اين حكمت - كه در ادامه حديث پيشين ذكر شده - ، به اين آيه اشاره دارد:
(وَ مَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ .[۳]و هر كس هم‌وزن ذرّه‌اى بدى كند، [جزاى] آن را خواهد ديد) .
كسى كه باور داشته باشد كوچك‌ترين كارهاى بد خود را در قيامت خواهد ديد ، اين تصوير، موجب شرمسارى و ناراحتى او مى‌شود و قطعاً هيچ كار بدى را كوچك نمى‌پندارد . در اين باره نيز چند نكته، قابل ذكر است :
۱ . كوچك شمردن گناه ، كوچك شمردن نافرمانى خداى سبحان و در واقع ، كوچك شمردن خداوندعزّ وجلّ است ، و بدين سان، گناهان كوچك، در صورتى كه در ديده گنهكار، كوچك شمرده شوند ، بزرگ مى‌گردند . در حديثى از امام على عليه السلام آمده است كه بزرگ‌ترين گناه نزد خداى سبحان ، گناهى است كه در نظر گنهكار، كوچك جلوه نمايد .[۴]
۲ . كوچك شمردن گناه ، نشانه ناباورى و يا بى‌اعتنايى به كيفر اخروى آن است . از اين رو، سبب مى‌شود كه گنهكار به تدريج، به گناهان بزرگ مبتلا شود . در حديثى از امام رضا عليه السلام آمده است كه گناهان كوچك، راه‌هايى به سوى گناهان بزرگ اند و كسى كه از خداوند در گناهِ اندك نترسد ، در گناه زياد نيز ترسى نخواهد داشت .[۵]
۳ . چه بسا گناهى كه كوچك شمرده مى‌شود ، موجب خشم خداى سبحان و زمينه‌ساز گرفتارى گنهكار به كيفر دائمى او مى‌گردد . در حديثى از امام على عليه السلام آمده كه : خداوند، خشم خود را در نافرمانى از او پنهان كرده است . بنا بر اين ، هرگز هيچ گناهى را كوچك مشمار ؛ زيرا چه بسا كه آن گناه، با خشم خدا همراه باشد و تو ندانى.[۶]
در حديثى ديگر، از امام صادق عليه السلام آمده كه : هر گاه قصد كار بدى كردى ، آن را انجام مده ؛ زيرا گاه ، خداوند، بنده را در حال ارتكاب گناهى مى‌بيند و مى‌فرمايد : «به عزّت و جلالم سوگند كه از اين پس، هرگز تو را نمى‌آمرزم» .[۷]
بر اين اساس ، خردمندان، هيچ گناهى را كوچك نمى‌شمارند و تلاش مى‌كنند تا از همه گناهانِ كوچك و بزرگ دورى كنند ، و اگر در اثر فريب نفْس و شيطان، مرتكب گناهى شدند ، هيچ فرصتى را براى توبه و بازگشت به خداى سبحان، از دست نمى‌دهند .
[۱]عبارت داخل كروشه را به نقل از كتاب بحار الأنوار افزوده‌ايم .
[۲]علل الشرائع : ص ۵۹۹ ح ۴۹ ، بحار الأنوار : ج ۷۳ ص ۳۵۵ - ۳۵۶ ح ۶۵ . نيز ، ر . ك : همين كتاب : ح ۹۸ .
[۳]زلزال : آيه ۸ .
[۴]ميزان الحكمة : ج ۴ ص ۲۶۹ ح ۶۷۷۱ .
[۵]ميزان الحكمة : ، ج ۴ ص ۲۷۶ ح ۶۸۰۴ .
[۶]ميزان الحكمة : ج ۴ ص ۲۷۵ ح ۶۷۹۶ .
[۷]ميزان الحكمة : ج ۴ ص ۲۷۲ ح ۶۷۸۹ .
