فرحة الغری

تعیین قبر حضرت علی(ع) با حدیث و تاریخ

مدفن حضرت امیر المؤمنین(ع) از همان آغاز بر عده ای پوشیده بود و تنها فرزندان و شیعیان خاص امامان معصوم(ع)، از محل آن با خبر بودند؛ تا اینکه در زمان هارون الرشید ـ در نمیۀ دوم قرن دوم ـ محل مدفن بر همگان آشکار شد.

پوشیده بودن محل قبر در ابتدا منازعه ای در بین مورخان بر انگیخت که ممکن است نجف محل دفن امیر المؤمنین(ع) نباشد، برخی از منازعان به دلایل تاریخی و برخی به اغراض دیگر در پی اثبات این امر بودند تا اینکه در قرن هفتم هجری غیاث الدین عبدالکریم بن طاووس (م ۶۹۳ ق) به طور مستقل کتابی در این باره تألیف کرد و به دلایل عقلی و نقلی اثبات کرد که محل دفن حضرت امیر المؤمنین(ع) در نجف اشرف است.

غیاث الدین که کتابش را به درخواست برخی از اشخاص فاضل و مشهور نگاشته، آن را در دو مقدمه و پانزده بخش تدوین کرده است:

مقدمه اول در دلایل عقلی وجود مضجع شریف حضرت در نجف اشرف؛

مقدمه دوم در سبب اخفای مضجع شریف؛

فصل اول در آنچه که از رسول خدا صلی الله علیه وآله در این باره نقل شده است؛ استناد به روایتی است که رسول خدا به امیر المؤمنین(ع) محل قبرش بیان می کند.

فصل دوم در آنچه که از امیر المؤمنین علی بن ابی طالب(ع) در این باره نقل شده است؛

فصل سوم در آنچه که از امام حسن و حسین علیهما السلام در این باره نقل شده است؛ از جمله روایات این بخشی روایتی است که از امام حسن(ع) می پرسند که کجا حضرت را دفن کردید؟ و ایشان در پاسخ نجف اشرف را نام می برد.

فصل چهارم تا فصل یازدهم در آنچه که از امام زین العابدین(ع) تا امام حسن عسکری(ع) در این باره نقل شده است؛

فصل دوازدهم در آنچه که از زید شهید در این باره نقل شده است؛

فصل سیزدهم در آنچه که از دو خلیفه (منصور و هارون الرشید) در این باره نقل شده است؛

فصل چهاردهم در آنچه که از جماعتی از بنی هاشم و دیگر علما و فضلا در این باره نقل شده است؛

فصل پانزدهم در کراماتی است که نزد ضریح مطهر ظهور پیدا کرده و براهینی بر منکران است. در این بخش ماجراهایی نظیر قصه ابی البقا، قصه مرد اعرابی با شحنه نجف، قصه شمشیر دزدی ، قصه ابو جعفر کتاتیبی و ... آمده است.

این بحث اگر چه از نظر شیعیان، تمام شده و همه شیعیان معتقدند که قبر حضرت امیر(ع) در نجف اشرف است، اما برخی از اهل سنت تلاش دارند مکان های دیگری را به عنوان مزار امیر المؤمنین(ع) معرفی کنند.

منابع فرحة الغری

برخی از منابع وی امروزه در دسترس نیستند و در حوادث روزگار از میان رفته اند. وی در نقل روایات منابع خود را ذکر می کند و گاه به وصف نسخه می پردازد، از جمله: «نقلت هذا من نسخة صحیحة مقروءة علی جعفر بن محمد بن احمد الدوریستی سنة ستٍ وأربعین وأربع مائة».

برخی از منابع وی عبارتند از: کتاب من لایحضره الفقیه شیخ صدوق، کتاب الأنوار فی تاریخ أئمّة الأطهار ابو بکر اسکافی، کتاب المزار محمد بن مشهدی، مناقب ابن شهرآشوب، کتاب المشیخه حسن بن محبوب بن سرّاد، کتاب ابو یعلی جعفری، مقتل امیر المؤمنین ثقفی که تاریخ کتابتش ۳۵۵ بوده است، التعجب کراجکی، کتاب حسن بن حسین بن طحال مقدادی، فضل الکوفه محمد بن علی علوی حسنی، کتاب جعفر بن مبشر، لباب المسرّه سید رضی الدین علی بن طاوس و ... ؛

چند نکته

این کتاب اگرچه در پاسخ به سؤالی در تاریخ نوشته شده، اما فواید رجالی و نسخه شناسی و ... هم دارد از جمله:

به اختلاف روایت بعضی زیارتها اشاره دارد مثل آنچه که مشهدی نقل کرده با روایت محمد بن مسلم در زیارت هفدهم ربیع الاول؛

از ابن مشهدی تعبیر به عمّ السعید می کند.

به وصف علما می پردازد: قرأت بخط ابی یعلی الجعفری صهر الشیخ المفید والجالس موضعه، فی سنة ثلاث و ستّین واربع مائة.

از کتاب لباب المسرّه ابن طاوس نام می برد؛ جز وی کسی این کتاب را به ابن طاوس نسبت نداده است.

تلخیص فرحة الغری

علامه حلی این کتاب را با عنوان الدلائل البرهانیه فی تصحیح الحضرة الغرویه خلاصه کرد. وی در خلاصه اش اسانید و مطالب تکراری فرحة الغری را حذف کرد. این کتاب به تصحیح ثامر کاظم الخفاجی چاپ شده است.

ترجمه فرحة الغری:

علامه مجلسی این کتاب را ترجمه و شرح کرده است که چندین بار چاپ شده است از جمله:

تصحیح جویا جهانبخش، میراث مکتوب، ۱۳۸۴ش، تهران؛
تصحیح جلال برنجیان تبریزی، دانشگاه آزاد اسلامی، ۱۳۷۷ش.

چاپهای فرحة الغری

تصحیح ثامر کاظم الخفاجی با عنوان فرحة الغری بصرحة الغری، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۳۹۱ش / ۱۴۳۳ق، قم؛ مصحح در تصحیح از چهار نسخه خطی بهره برده که کتابت یکی از آنها به سال ۶۸۸ یعنی در زمان حیات مؤلف بوده است.
تصحيح تحسين آل شيب موسوى با عنوان فرحة الغری فی تعیین قبر امیر المؤمنین(ع)، مرکز الغدیر، ۱۳۷۸ش / ۱۴۱۹ق؛
تصحیح محمد مهدی نجف با عنوان فرحة الغری فی تعیین قبر امیر المؤمنین علی بن ابی طالب(ع)، ۱۴۳۱ق/ ۲۰۱۰م، بخش فرهنگی حرم مقدس امیر المؤمنین(ع)، نجف. مصحح از هشت نسخه برای تصحیح استفاده کرده است.

منابع

مقدمه جلال برنجیان بر تصحیح ترجمه علامه مجلسی؛ سایت lib.ir

تهیه و تنظیم: عباسعلی مردی