آقا بزرگ از اين که نطنزي روايات مربوط به «امير المؤمنين» بودن امام علي را نقل کرده و اشکالي بر آنها وارد نکرده، از حسن عقيده مؤلف خبر داده و معتقد است که وي عامي نبوده و کساني چون سيد بن طاووس ـ که وي را عامي دانسته‌اند ـ بر اساس ظاهر حال وي قضاوت کرده‌اند؛ زيرا که او خود را از عامه معرفي مي‌نموده و روايات ايشان را نقل مي‌کرده است و حال، آن که در باطن چنين نبوده است. وي معتقد است که نظر ابن شهر آشوب و علامه حلي در عامي دانستن نطنزي، تنها ناظر به نشست و برخاست وي با عامه بوده، نه اين که وي از اهل سنت بوده و پيرو ائمه اربعه ايشان باشد. آقا بزرگ، بر اساس يک قاعده کلي، معتقد است در مواردي که کتب رجالي شيعه بر کسي اطلاق عامي مي‌کنند، به معناي اين است که وي به لحاظ مشرب، عامي بوده، نه به لحاظ عقيده و مذهب. البته اين حدس او صحيح نيست؛ زيرا با بررسي روايات برجاي مانده از نطنزي مي‌توان رگه‌هايي از گرايش وي به اهل سنت را در او يافت؛ ضمن آن که خاستگاه نطنزي شهر اصفهان است که در آن ايام به لحاظ مذهبي گرايش به تسنن داشته است.
الخصائص العلوية
نام کتاب نطنزي « الخصائص العلوية علي ساير البرية و المآثر العلية لسيد الذرية» ثبت شده است. نويسندگان سني، مانند سمعاني، عماد کاتب، صفدي و ذهبي ـ که شرح حال وي را نوشته‌اند ـ از اين کتاب وي ياد نکرده‌اند؛ چنان که کتاب ديگري نيز براي وي بر نشمرده‌اند. در ميان معاصران وي تنها ابن شهر آشوب، عنوان کتاب وي را چنين نوشته است: «کتاب الخصائص العلوية علي ساير البرية و المآثر العلية لسيد الذرية». ۱ که به ظاهر نشان مي‌دهد نام دو کتاب وي است، اما چنين نيست و واژه کتاب، پيش از المآثر العلوية، اضافي است. ابن طاووس در اليقين و حموي در فرائد السمطين و ديگر نويسندگان شيعي، مانند اربلي در کشف الغمة بارها نام کامل کتاب وي را به صورت کامل يا خلاصه شده ياد کرده‌اند. با توجه به موارد نقل شده از اين کتاب، محتواي آن را مي‌توان علاوه بر مناقب امام علي، رواياتي در مناقب اهل بيت، حسنين عليهما السلام و امام جعفر صادق عليه السلام دانست.
از معاصران نطنزي، فقيه «قوام الدين محمد بن علي بن عبد العزيز رازي اهرکيني» کتاب الخصائص العلوية را در سال 560ق، ـ که يک سال پيش از وفات مؤلف است ـ استماع کرده است؛ ۲ چنان که بر اساس اجازه علامه حلي به بني زهره، وي اجازه روايت خصائص نطنزي را بدين طريق داشته است:
عن السيد صفي الدين محمد بن معد، عن الشيخ نصير الدين راشد بن ابراهيم بحراني، عن السيد فضل الله بن علي بن عبيد الله الحسيني، عن مصنفها ( الخصائص العلوية) ابي عبد الله محمد بن احمد الحافظ النطنزي. ۳
1.. معالم العلماء، ص۱۱۹.
2.. مجمع الآداب، ج۳، ص۵۳۱؛ اهل البيت في المکتبة العربية، ص۱۴۳.
3.. بحار الأنوار، ج۱۰۴، ص۱۳۲.
