اين خبر برگرفته از الکافي است و در آن، تغييرات عجيبي به چشم مي‌خورد که موجب سوء ظن به صدوق مي‌شود و او اين کار را انجام داده است؛ براي اين که حديث را با مذهب اهل العدل (شيعه) سازگار کند. ۱
مجلسي اين تغيير را عمدي دانسته است و بر آن است که صدوق در صدد رفع تعارض ظاهري روايت با مذهب کلامي شيعه بوده است؛ در صورتي که خود با توجّه دادن به منشأ روايت، تعارض مزبور را از طريق ديگري حلّ مي‌کند. ۲
9. استفاده از يافته‌هاي علمي
علامه مجلسي در جمع روايات متعارض گاه، به راه‌هاي علمي روي مي‌آورد. او از اين روش، هر چند در ميان محدّثان پيش کمتر رواج داشته، هر جا لازم بداند، بهره مي‌جويد و با استناد به محاسبات علمي پرده از سازگاري دروني روايات برمي‌دارد.
در باب مناظرات امام صادق عليه السلام در بحار الأنوار حديثي از معاني الأخبار در باره مدت حکومت بني اميه نقل شده است که در متن آن، تعارض به چشم مي‌خورد؛ زيرا مدت حکومت آنان را «أ ـ ل ـ م ـ ص» بيان کرده و در عين حال، عدد آن را 131 سال مشخّص نموده است؛ حال آن که جمع اين حروف به لحاظ عدد ابجد با عدد 161 مطابق است. ۳
مجلسي در مقام حلّ اين تعارض مي‌گويد:
اين روايت، مدت زيادي براي من مشکل مي‌نمود تا آن که در کتاب عيون الحساب ملاحظه کردم که ترتيب ابجد نزد اهل مغرب چنين است: ابجد، هوّز، حطّي، کلمن، صعفض، قرست، ثخذ، ظغش. طبق اين ترتيب، عدد صاد مهمله شصت است. بنا بر اين، عدد 131 صحيح است و از ابتداي بعثت تا زوال حکومت بني اميه مطابق با اين تاريخ است. ۴
10. حمل بر اختلاف زمان
گاه، تعارض موجود در احکام يک موضوع، مربوط به اختلاف زمان عمل به آن است؛ به اين معنا که گاه هر دو حکمِ به ظاهر متعارض يک موضوع مي‌توانند صحيح باشند؛ اما نه در زمان واحد. مجلسي از اين شيوه در جمع برخي از روايات متعارض استفاده کرده است.
در ضمن روايتي در بحار الأنوار بيان شده است که عصاي حضرت موسي عليه السلام در مسجد کوفه مدفون است و مطابق با روايات ديگر ميراث همه انبياء در نزد ائمه عليهم السلام نگهداري مي‌شود. يکي از احتمالات مجلسي براي رفع تعارض موجود در اين باره، صحت اين امر در زمان‌هاي گذشته بوده است. او مي‌گويد:
شايد منظور آن است که عصاي حضرت موسي عليه السلام در گذشته در آنجا مدفون بوده تا اين که به زمان ائمه عليهم السلام رسيده است. ۵
1.. بحار الأنوار، ج۵، ص۱۵۶.
2.. نمونه ديگر: همان، ج۷، ص۱۳۰.
3.. همان، ج۱۰، ص۱۶۳.
4.. همان، ج۱۰، ص۱۶۳ ـ ۱۶۴؛ نمونه ديگر: همان، ج۱۱، ص۲۶۶، ح ۱۱.
5.. احتمال ديگري که مي‌دهد، اين است که شايد ائمه عليهم السلام خود در آنجا گذاشته‌اند و هر وقت که اراده کنند، از آنجا برمي‌دارند. (ر.ک: همان، ج۸۰، ص۳۶۰)
