ايمان رشد و تنزل مي‌يابد و از اينجا ظاهر مي‌شود که اسلام قبل از ايمان است و با ايمان در آنچه سبب خروج از کفر است مشارکت دارد؛ اما در آنچه سبب داخل شدن در دار ايمان است مشارکت ندارد. ^۱
به اين ترتيب، مي‌توان ملاحظه کرد که مجلسي با ارائه تبييني دقيق از ايمان و اسلام، تنافي ظاهري موجود در روايات مورد نظر را رفع مي‌کند. خلاصه سخن او آن است که وجه اشتراک ايمان و اسلام خروج از دار کفر است؛ اما پس از آن، يعني در مرحله عمل به احکام، ديگر بحث ايمان و اشتداد و انتقاص، مطرح است که در اين مرحله، با اسلام مشارکتي ندارد. ^۲

6. توسعه معنايي

با تأمّل در روايات ائمه عليهم السلام در مي‌يابيم که آنان در سخنان خود، گاه به معاني متعدد يک لفظ توجه داده و از بدفهمي برخي از روايات بر حذر داشته‌اند. گاه در معناي يک لفظ، به معاني مجازي آن نظر داشته و مخاطبان خود را با ذکر قراين يا سبب صدور حديث متوجه آن معنا کرده‌اند. گاه، برخي از واژگان را در معاني خاصي استعمال کرده و در حقيقت، توسعه‌اي در معناي آنها به وجود آورده‌اند. ^۳ علاوه بر اين، گاهي گونه‌اي از تبيينات معصومان عليهم السلام از واژه فراتر از توصيف‌هاي معمولي واژگان است؛ يعني، گاه معاني ويژه‌اي به تک‌واژه‌ها بخشيده‌اند که قبلاً براي آنها سابقه نداشته است؛ ^۴ براي نمونه، در حديثي از قول پيامبر صلّي الله عليه و آله در معناي مهاجر آمده است:
مهاجر کسي است که از بدي‌ها دوري جويد و آنچه را خداوند حرام کرده، ترک کند. ^۵
در اين روايت، معناي مهاجر علاوه بر معناي مصطلح آن، يعني هجرت از مکه به مدينه به دوري جستن از بدي‌ها توسعه يافته است و علامه محمد باقر مجلسي نيز در ذيل آن به اين نکته توجه داده است. ^۶
در برخي موارد ديگر نيز يکي از راه‌هايي که مجلسي در جمع روايات مختلف در پيش گرفته، قول به توسعه معنايي واژگان روايات است که گاه در عرض همديگرند و گاه بطون يک واژه به شمار مي‌روند:
اخبار متعددي در معناي صمد ذکر شده است. مجلسي در ابتدا، معاني گوناگون واژه صمد را بيان و سپس وجه تسميه پروردگار به آنها و ارتباط آن را با تک تک معاني لغوي مطرح کرده و در نهايت، يک معنا را به عنوان معناي مختار برگزيده است. او سه معناي متفاوت را در معناي صمد معرفي کرده است: 1. سروري که همه در قضاي حوايج به او روي مي‌آورند؛ 2ـ شي‌ءاي که ميانْ‌سخت است و فضايي خالي در درون آن نيست؛ 3. به معناي سنگ صاف و محکمي که نه چيزي به درون آن راه مي‌يابد و نه چيزي از آن خارج مي‌شود. مجلسي آن‌گاه، وجه تسميه خداوند متعال به اين نام را با توجه به معاني لغوي بيان مي‌کند و بنا بر معناي اول، خداوند واجب الوجود و غني مطلق است که همه اشيا و مخلوقات در همه