42 . تحقيق درباره شخصيت ابن عبّاس و روش تفسيرى او، سيّد ابراهيم ميرباقرى، دكترى فرهنگ عربى و علوم قرآنى، دانشكده الهيات و معارف اسلامى دانشگاه تهران، استادان راهنما: آيه اللّه دكتر يحيى نورى و دكتر سيّد محمدباقر حجتى، استاد مشاور: ... ، [بى تا]، 387 ص.

اين پايان نامه درباره معرّفى شخصيت علمى و روش تفسيرى يكى از اصحاب بزرگوار رسول خداست ؛ شخصيتى كه در بين صحابه از ويژگى خاصّى برخوردار است و مورد قبول فريقين به شمار مى آيد. همچنين روايات اين شخصيت برجسته، خصوصا روايات تفسيرى او، جايگاهى ويژه دارد.
ابن عبّاس، در بين صحابيان، اوّل كسى است كه داراى علم جامع (شامل سنّت نبوى و طريق لغوى و روش فتوا) است. وى از تركيب لغت و روايت و رأى، تفسير كاملى را پى ريزى نموده كه پايه تفسير اسلامى و الهام بخش همه مفسّران بعدى گرديد. وى در ميان اصحاب نبى اكرم سرآمد بود، چنان كه حضرت به وى لقب «ترجمان القرآن» و «حِبر امّت» را عنايت فرمود. از خصوصيات بارز و سرشار او هوش و حافظه خارق العاده، احاطه بر فنون علمى عصر خود و محبوبيت نزد اميرمؤمنان بود.
مزيّت هاى تفسيرى وى بر ديگران، كه بيشتر به واسطه نزديك تر بودنش به پيامبر صلى الله عليه و آله و بيشتر كسب فيض نمودنش بود و به همين علّت، زبانزدِ خاصّ و عام شده بود، گرچه در طول تاريخ روش تفسيرى وى ادامه پيدا كرد و هرچند واژه هاى قرآن و حديث در كتب غريب القرآن و غريب الحديث و اكثر كتب تفسيرى آمده؛ ليكن ابداع اين طريق توسط ابن عبّاس بود و ديگران، اين كار را گسترده تر و بارورتر ساختند.
اين پايان نامه، از يك مقدّمه، دو باب و پنج فصل تدوين شده است. گردآورنده در مقدّمه به بررسى شخصيت علمى ابن عبّاس پرداخته و ضمن آن، اهمّيت و جايگاه علم تفسير را در بين جوامع اسلامى بررسى نموده است.
پپ نگارنده، در باب اوّل به شرح زندگانى ابن عبّاس و معرّفى او پرداخته است. اين معرّفى از چند بخش تشكيل شده است. نويسنده در بخش اوّل، به تفصيل، نام و نسب، ولادت و وفات و مدّت عمر، ويژگى هاى ظاهرى، و صفات او (از قبيل: حافظه، سخنورى، فصاحت، هوش و فراست، سجايا و اخلاق او) را توضيح داده است.
نويسنده در بخش دوم، ملازمت ابن عبّاس را با پيامبر اكرم بيان نموده و موقعيت او را در نزد آن حضرت، بازگو كرده است.
بخش بعدى به شرح موقعيت ابن عبّاس در زمان خلفا و معرّفى تعدادى از معاصران وى اختصاص دارد.
نويسنده در بخش ديگرى، از زندگانى سياسى ابن عبّاس و تقارن آن با دوران خلافت حضرت على عليه السلام سخن گفته است.
فصل دوم پايان نامه، مربوط به شخصيت علمى ابن عبّاس و مقام و موقعيت تفسيرى اوست. نويسنده در اين بخش، القاب ابن عبّاس و وجه نامگذارى او را به اين لقب ها شرح داده و نظر صحابيان و تابعيان را نيز درباره شخصيت علمى او عنوان نموده است. نويسنده به اين مطلب تصريح دارد كه ابن عبّاس، نه تنها در بين هم عصران خود برترى علمى داشت؛ بلكه بعد از او نيز كسى در اين باب به حدّ او نرسيد.
وى در ادامه مى افزايد: آنچه باعث شهرت ابن عبّاس بود، فقط تبحّرش در علم تفسير نبود، بلكه او در علوم ديگر (از قبيل: علم فقه و آگاهى به اشعار) نيز بر ديگران برترى داشت. وى اين نبوغ را نتيجه چند امر مى داند كه از جمله آنهاست: همبستگى ابن عبّاس با نبى اكرم، دعاهاى پيامبر صلى الله عليه و آله درباره او، استعداد فراوان او، كوشش و شوق بى اندازه اش به تحصيل دانش و شاگردى اميرمؤمنان على عليه السلام .
فصل سوم، درباره طرق روايى ابن عبّاس بحث مى كند. نويسنده در اين فصل، بهترين طُرُق روايى ابن عبّاس را به اين ترتيب، معرّفى مى نمايد:
1 . طريق على بن ابى طلحه هاشمى، 2 . طريق قيس عطا بن سائب، 3 . طريق ابن اسحاق از محمّد بن ابى محمّد، وابسته آل زيد بن ثابت، از عكرمه يا از سعيد بن جبير، 4 . طريق اسماعيل بن عبدالرحمان،
5 . طريق ضحّاك بن مزاحم هلالى، 6 . طريق مقاتل بن سليمان أزْدى، 7 . طريق عطية بن سعد جدالى كوفى، 8 . طريق محمّد بن سائب كلبى، 9 . طريق ابوخالد عبدالملك بن جريح.
بخش دوم اين پايان نامه، درباره مقام و موقعيت دينى ابن عبّاس است. اين بخش، خود از دو فصل جداگانه تشكيل شده است.
فصل اوّل اين بخش، درباره عقيده شيعه در مورد ابن عبّاس است. نويسنده به تناسب اين بحث، مسئله شيعه و سنّى را مطرح نموده و روشن كرده است كه به چه كسانى شيعه و به چه كسانى سنّى مى گويند. فصل دوم اين بخش نيز درباره وثاقت و عدالت ابن عبّاس در نزد فريقين است.
باب دوم اين بخش، درباره روش تفسيرى ابن عبّاس است و پنج فصل دارد. روش تفسير لغوى، روش تفسير به مأثور، روش تفسير به رأى و آثار منسوب به ابن عبّاس و مسائل ديگر مربوط به او در اين پنج فصل بررسى شده است.