46 . تحقيقى در رجال و تاريخ اشعريين، رضا فرشچيان، كارشناسى ارشد پيوسته معارف اسلامى و تبليغ، دانشكده تبليغ و معارف اسلامى دانشگاه امام صادق عليه السلام ، استاد راهنما: استاد على اكبر غفّارى، اساتيد مشاور: دكتر غلامحسين ابراهيمى دينانى و آيه اللّه رضا استادى، 1369، 385ص.

شناخت اشعريان و تبلور آنان در نقاط مختلف دنيا و نقش آنها در ترويج تشيّع و معرّفى خدمات آنان در طول تاريخ، در زمينه ترويج
معارف اهل بيت عليهم السلامو جستارى در تراجم و سرشناسان اشعرى و مواليان آنها، موضوع مورد بحث اين پايان نامه است.
نگارنده، اين پايان نامه را به لحاظ نقش مهمّى كه شناخت رجال حديث در شناخت احاديث سقيم از صحيح دارد، و همچنين با ملاحظه در دسترس نبودن تحقيقى مستقل و منسجم درباره اشعريان نگاشته، تا با استفاده از امّهات كتب رجال شيعه و برخى از تأليفات متأخّران شيعه، و نيز با بهره بردن از كتب رجال اهل سنّت و تاريخ و انساب، رجال و تاريخ اشعريان را مورد بحث و بررسى قرار دهد و با در نظر گرفتن اين كه اشعريان در تاريخ شيعه، خاندانى عظيم و مقتدرند كه سهمى بسزا در نشر و ترويج فرهنگ اهل بيت عليهم السلام و خصوصا احاديث آن بزرگواران داشته اند، و اين كه بارها مورد مدح ائمه اطهار عليهم السلامقرار گرفته اند و امام صادق عليه السلام ، بيت ايشان را «بيت نجيبان» دانسته و حتّى جمعى از اين بيت، در زمره اصحاب و راويان ائمه عليهم السلامبوده اند و برخى از مشايخ حديث و خصوصا مشايخ قم، از راويان و حديث كنندگان از ايشان اند كه مى توان به على بن بابويه و فرزندش ابوجعفر صدوق، على بن ابراهيم، محمّد بن حسن صفار و محمّد بن يعقوب كلينى اشاره نمود و با ملاحظه نقش مهمّى كه در امور ديگر داشته اند، اين بحث از اهمّيت بسزايى برخوردار است.
نگارنده، مطالب خود را در چهار بخش و شش فصل، تنظيم نموده است. وى در بخش نخست، در دو فصل به كلّياتى درباره اشعريان پرداخته است. فصل اوّل، مقدّماتى در شناخت اشعريان از نسب و مذهب و موطن و... است، و در فصل دوم، درباره اسلام آوردن آنها و چگونگى آن و آراى مختلف در اين باب، توضيحاتى آمده است.
در بخش دوم، فعّاليت هاى اشعريان در خارج از شبه جزيره عربستان، مورد بحث قرار گرفته است. اين بخش به دو فصل: عراق و ايران تقسيم شده كه در فصل اوّل، به شاخه هاى خاندان اشعرى در عراق و فعّاليت ها و مذهب آنان، و در دومين فصل، به مهاجرت و حضور گسترده اشعريان در مناطق جبال و بويژه قم و استيلاى آنان بر قم، قيام هاى قميان عليه حكومت مركزى و ساير مطالب مربوط به آن پرداخته است.
بخش سوم نيز در دو فصل به تشيّع و رابطه آن با اشعريان اختصاص يافته است. در نخستين فصل، چگونگى ارتباط اين بيت با تشيّع و بررسى تشيّع مناطق جبال و احتمال تأثيرپذيرى آنها از اشعريان، مورد مداقّه قرار گرفته است و در فصل دوم، خدمات اشعريان به تشيّع، مطرح شده و گفته شده كه ايشان، مشايخِ مشايخِ حديث شيعه بوده اند و صاحبان جوامع حديث شيعه از تأليفات آنان در نگارش كتب خود، سود جسته اند.
به لحاظ اهمّيتى كه محدّثان اشعرى در ترويج مكتب تشيّع داشته اند، همّ اصلى نگارنده به معرّفى محدّثان و راويان اين خاندان بوده است و به اين منظور، در آخرين بخش پايان نامه، بيش از يكصد و سى تن از آنان و ساير سرشناسان اشعرى را مورد بحث رجالى ـ تاريخى قرار داده است و در صورت اختلاف آراى صاحب نظران، سعى كرده به رأى صائب دست يابد، و چون جمعى از محدّثان و غير ايشان در زمره وابستگان (موالى) اشعريان بوده و از اشاعره اصيل به شمار نمى روند، لذا جهت دورى از التباس، فهرستى از اين گروه را با اشاره به نكات مهم زندگى آنان، در پايان آورده است.