2 . ابتلا از ديدگاه قرآن و سنّت، مجتبى بيگلرى، كارشناسى ارشد علوم قرآن و حديث، دانشكده علوم انسانى دانشگاه تربيت مدرّس، استاد راهنما: دكتر احمد احمدى، استاد مشاور: ... ، 1373، 251 ص.

اين پايان نامه، درباره يكى از سنّت هاى لا يتغيّر الهى، يعنى امتحان و ابتلاست. نگارنده، نخستْ با گشودن يك مدخل در نوشتار خود،
ضمن تصريح به اين كه ابتلا از ناحيه خداوند، قانونى حتمى و ثابت است، به اين مطلب نيز اشاره دارد كه ابتلا، قانونى عمومى است و مختصّ فرد يا افراد خاص يا زمان خاصّى نيست و حتّى گريبانگير خواصّ بندگان خدا (مانند پيامبران و اوليا) نيز مى شود، و اين كه ابتلاى خداوند، براى استعلام و يادگيرى و برطرف كردن جهل نيست؛ زيرا او به همه چيز، قبل از ايجاد و آفرينش علم دارد، بلكه از آن جهت انسان ها را مى آزمايد تا صفات درونى شان به منصّه ظهور برسد و شئون باطنى و لياقت ذاتى شان از كمال يا نقص، سعادت يا شقاوت، به مرحله فعليت درآيد تا آنان را به واسطه آنچه انجام مى دهند، پاداش دهد و يا مجازات كند، نه بر اساس علم خود.
شرط اصلى ابتلا، اختيار است. بنا بر اين، امتحال در مورد موجود مختار، يعنى انسان، قابل تصوّر است؛ زيرا اگر انسان قدرت انتخاب و اختيار نداشت كه اطاعت كند يا عصيان ورزد، صابر باشد يا ناشكيبايى كند، و ايمان آورد يا كافر شود، امتحان و ابتلاى او از حكمت بى انتهاى پروردگار، به دور بود. ابتلاى انسان از سوى خداوند، آثار بسيار مفيد و ارزشمندى را در تكامل او دارد؛ زيرا صفات و سجاياى اخلاقى آدمى، تنها در معركه امتحان به نعمت ها و نقمت ها، خوشى ها و سختى ها و به طور كلّى در فراز و نشيب هاى زندگى تكوين مى يابند و تكميل مى شوند. لذا خداوند، هر كس را بيشتر دوست مى دارد، بيشتر گرفتار كرده، سخت تر امتحان مى كند.
اين پايان نامه، از پنج فصل و هر فصل از بخش هايى تشكيل شده است. فصل اوّل، درباره معناى لغوى و اصطلاحى و بررسى لغات مترادف و متشابه ابتلاست.
در فصل دوم، قانونى بودن اين سنّت الهى و وسايل و ابزارهاى آن، مورد بحث قرار گرفته است. در اين زمينه با تكيه بر آيات و روايات و سخنان دانشمندان و بزرگان و مفسّران، تمام راه هايى كه بشر با آنها مورد امتحان قرار مى گيرد، معرّفى شده و درباره هر كدام، توضيحاتى داده شده است.
نويسنده، در بخش سوم اين فصل، اجراى اين سنّت الهى را از انحصار در حوادث سخت و ناگوار، خارج دانسته و بر اين عقيده است كه بشر از راه هاى ديگر نيز مورد ابتلا قرار مى گيرد. دو راه عمده اين ابتلا، عبارت اند از: قبض و بسط نعمت و رفع عذاب.
فصل سوم نيز در بيان عموميت ابتلا، يعنى ابتلاى انبيا و مؤمنان و شدّت ابتلاى مؤمن و چگونگى ابتلا در اقوام و امّت هاى پيشين است. در اين زمينه، بيشتر از آيات و قصص قرآنى و روايات و نكات تاريخى استفاده شده است.
فصل چهارم، درباره رابطه ابتلا و علم خداوند و رابطه آن با اختيارات بشر است.
در فصل پنجم نيز واكنش مردم در برابر امتحانات خداوند و صبر بر ابتلا و اهمّيت آن و نقش ابتلا در تكامل انسان از ديدِ آيات و روايات، بررسى شده است.
نگارنده، با حديثى از اميرمؤمنان درباره نقش ابتلا در سازندگى بشر و تحوّل سير زندگانى او، پايان نامه خود را به پايان برده است.