59 . جمع و تدوين تفسير ابن عبّاس از منابع شيعى در جزء اوّل قرآن كريم، احمدرضا رحيمى ريسه، كارشناسى ارشد علوم قرآن و حديث، دانشگاه آزاد اسلامى تهران، استاد راهنما: دكتر سيّد محمّدباقر حجّتى، استادان مشاور: دكتر عليرضا فيض و دكتر على مهدى زاده، 1374، 218ص.

اين پايان نامه، بر اساس كتاب تنوير المقباس من تفسير ابن عبّاس نگاشته شده كه منسوب به محمّد بن يعقوب فيروزآبادى شافعى (م 817ق) لغت شناس معروف است. نگارنده به لحاظ ناهماهنگى هايى كه در اين كتاب ديده، تصميم گرفته تا اقوال و آراى ابن عبّاس را همانند كار فيروزآبادى، از منابع شيعه جمع آورى كند و در ذيل آيات، مرتّب نمايد.
وى در اين نگاشته، سعى بر اين داشته تا همه اقوال و آراى تفسيرى ابن عبّاس را از همه متونى كه احتمال وجود روايات ابن عبّاس در آنها مى رفته (اعم از كلامى، فلسفى، روايى، تفسيرى و فقهى) جمع آورى نمايد، و در ذيل آيات مربوط، مرتّب سازد.
نگارنده، براى تدوين اين مجموعه، بيش از سيصد مجلّد كتاب را صفحه به صفحه و بلكه به قول خودش سطر به سطر، كاويده و هرجا كه قولى از ابن عبّاس يافته، در ذيل آيه مربوط به آن قرار داده است. سعى او بر اين بوده كه روايت از قديم ترين منبع ذكر گردد و منابع مشابه و تكرارى در پاورقى نشانه دهى شوند. وى همچنين اقوال عربى را نيز ترجمه نموده و در پايان، كتابشناسى منابع خود را ارائه نموده است و هر كتابى را كه جزء منابع اصلى بوده و از ابتدا تا انتها مطالعه كرده با علامت خاصّى مشخّص كرده است.
نگارنده در جمع اين اقوال در ابتدا اقوال تفسيرى خود ابن عبّاس را مورد ملاحظه قرار داده و پس از آن، رواياتى را كه ابن عبّاس از پيامبر صلى الله عليه و آله نقل كرده، آورده است. وى ترجمه آيات را نيز از قرآن ترجمه عبدالمحمّد آيتى نقل نموده است.
اين پايان نامه، شامل سه بخش عمده است. در بخش اوّل، مختصرى از زندگى و دوران ابن عبّاس به نگارش درآمده است بخش دوم، متن خود تفسير است و در بخش پايانى، نتايج و تحليل هاى ناشى از متن اصلى تفسير، ذكر شده است.
علما در باب شخصيت بى بديل ابن عبّاس سخنان زيبايى ايراد كرده اند كه برخى از آنها در اين پايان نامه آورده شده است. علامه حلّى درباره ابن عبّاس مى گويد: او از ياران رسول خداست و دوستدار و شاگرد على عليه السلاماست. بزرگى و اخلاص او براى اميرمؤمنان، مشهورتر از آن
است كه مخفى بماند.
سيّد حسين صدر رحمه الله مى گويد: عبداللّه بن عبّاس، نخستين فردى از خواص شيعيان على عليه السلام است كه در تفسير قرآن، مطالبى را املا نموده است. او از خواصّ شاگردان على عليه السلامبود تا اين كه به مقام «ترجمان القرآن» و «رئيس المفسرين» نايل آمد.
گفته شده آثار گوناگونى به ابن عبّاس منسوب است كه نمى توان هيچ كدام را قطعا از وى دانست. بسيارى از آثارى كه اكنون در دست است، رواياتى از ابن عبّاس بوده كه بعدها توسط افراد مختلف از كتب و رسالات، فراهم و تدوين گرديده اند. وى پسر عموى پيامبر صلى الله عليه و آلهو پرورده ايشان بود. هنگامى كه پيامبر صلى الله عليه و آلهدرگذشت، وى بيش از چهارده يا هفده سال نداشت؛ امّا با وجود اين، محقّقان او را از صحابيان به شمار آورده اند.
هنگامى كه اميرمؤمنان در سال 35 قمرى بر سر كار آمد، ابن عبّاس از مشاوران درجه اوّل او بود. در زمان امام حسن مجتبى عليه السلامنيز از طرف ايشان حاكم بصره بود و تا زمان صلح امام عليه السلام در آن سِمَت باقى ماند.
در زمان امام حسين عليه السلام نيز هنگامى كه ايشان عزم رفتن به عراق نمود، ابن عبّاس در مكّه بود و دوبار آن حضرت را ملاقات كرد و سعى در منصرف نمودن ايشان از رفتن به كوفه نمود.