77 . عصمت ائمه عليهم السلام در آيينه عقل و نقل، محسن ابراهيمى، كارشناسى ارشد الهيات و معارف اسلامى، مركز تربيت مدرّس دانشگاه قم، استاد راهنما: آيه اللّه محمّدهادى معرفت، استاد مشاور: دكتر سيّد مصطفى محقّق داماد، [بى تا]، 221ص.

موضوع پايان نامه، عصمت امامان شيعه عليهم السلام در آيينه عقل و نقل است. نگارنده، در بخش «عصمت در آيينه عقل»، مباحثى همچون: معقول بودن اين باور دينى و ايمانى و همخوان بودن آن با خِرد، ابعاد و مراتب آن، رابطه عصمت با اختيار و منشأ اختيارى آن و منشأ جبرى پنداشتن اين عقيده و پيامدهاى آن و در نهايت، بررسى دلايل عقلى عصمت را مطرح نموده است.
نگارنده، در بخش «عصمت در آيينه نقل»، اين تفكّر را بر قرآن و سنّت پيامبر صلى الله عليه و آله و اخبار معصومان عليهم السلام، بدون تفاوت بين ادلّه اثبات كننده و نافى عصمت، عرضه كرده و سپس، نتيجه اين عرضه را بيان داشته است. وى در روش عقلانى و نقلى به كار گرفته شده در پژوهش خود، تنها از روش توصيفى استفاده نكرده، بلكه روش تحليلى ـ نقدى، مدّ نظرش بوده است. بدين جهت با ديد تحليلى و با نگاه نقّادانه به مباحث اين پژوهش نگريسته است.
اين پژوهش، يك پيش گفتار و سه بخش دارد. در مقدّمه، موضوع، روش، پيشينه، پيش فرض ها، و دشوارى ها و نوآورى هاى پژوهش
بيان شده است.
در بخش اوّل ـ كه خود مشتمل بر دو فصل است ـ از حقيقت و چيستى عصمت و تاريخچه آن بحث شده، كه از معانى لغوى آن در كتب لغت، قرآن و اخبار، آغاز شده و به معناى اصطلاحى آن از ديدگاه متكلّمان، اشاعره، عدليه و حكما پايان پذيرفته است. اشاعره، عصمت را به قدرت بر اطاعت يا عدم آفرينش گناه تعريف كرده اند كه آن هم مورد نقد و بررسى قرار گرفته است. سپس، تعاريف هفتگانه متكلّمان عدليه ـ كه بر محور لطف مى چرخد ـ بررسى شده و پس از آن، نظريات حكما بيان شده است و در نهايت، حقيقت عصمت بر اخبار عرضه شده و تعريفى از آن اتّخاذ شده و در پايان فصل هم واژه هاى معادل عصمت از ديدگاه متكلّمان يادآورى شده است.
در فصل دوم، از عقيده به عصمت در چهار دين الهى: زرتشت، يهود، مسيحيت و اسلام، سخن به ميان آمده تا روشن گردد كه اين عقيده، ساخته و پرداخته شيعه نيست.
نگارنده در بخش دوم، عصمت را بر عقل، عرضه كرده و مباحث آن را در چهار فصل، سامان داده است. در فصل نخست، از امكان سازگارى عصمت با بشر سخن رانده، و ادلّه منكران عصمت را نقد و تفسير نموده است . در فصل دوم، ابعاد و مراتب عصمت امامان و اقوال انديشمندان شيعه در اين زمينه را بررسى كرده، و در سومين فصل نيز كه درباره عصمت و اختيار و رابطه اين دو با هم است، مباحثى از قبيل: منشأ جبرى پنداشتن عصمت و پيامدها و مفاسد آن، منشأ اختيارى عصمت، اكتسابى يا موهبتى دانستن منشأ عصمت، عصمت در كودكى و نسبت عصمت از سهو و نسيان با اختيار را مورد تحليل و بررسى قرار داده است و منشأ عصمت را در علم خاص معصومان دانسته و به
نقد و بررسى ديگر نظريات پرداخته است. در آخرين فصل اين بخش هم دلايل عقلى عصمت را مورد كاوش قرار داده كه دلالت برخى از آنها بر تمام مدّعا ناتمام دانسته شده و دلالت برخى ديگر پذيرفته شده است.
نگارنده، در بخش سوم، عصمت را بر آيينه نقل عرضه كرده و در سه فصل به بحث درباره آن پرداخته است. در نخستين فصل، عصمت امامان از ديدگاه قرآن مورد بررسى قرار گرفته و در اين زمينه، تنها به آيات امامت، اولى الامر و تطهير بسنده نموده است.
وى، در فصل دوم، به بررسى عصمت از ديدگاه اخبار و روايات پرداخته و از مجموع اخبار، تمام ابعاد و مراتب عصمت امامان عليهم السلام را نتيجه گيرى كرده است.
آخرين فصل اين پژوهش، به پرسش و پاسخ اختصاص دارد كه بسيارى از اشكالات عقلى و نقلى عصمت، در اين فصل، مورد بررسى و نقد قرار گرفته است.