79 . فتنه از نگاه قرآن و حديث، على اصغر يساقى، كارشناسى ارشد علوم قرآن و حديث، دانشكده علوم انسانى دانشگاه تربيت مدرّس، استاد راهنما: دكتر محمّدعلى مهدوى راد، استاد مشاور: دكتر سيّد محمّدباقر حجّتى، 1379، 194ص.

بيان نظرها و ديدگاه هاى مفسّران از فتنه و تبيين درستى و نادرستى آنها، همچنين تحقيق در اين كه مراد خداوند از بيان فتنه چيست و معناى اصلى آن با توجّه به قرآن و حديث كدام است، و بيان ابزار و لوازم فتنه و پيامدهاى آن، و نشان دادن موضع مؤمن در رويارويى با فتنه و جريان هاى برخاسته از آن، هدف نگارنده پايان نامه است.
فتنه، در ميان مفاهيم قرآنى از اهمّيتى ويژه برخوردار است. در آيات قرآنى از جمله فلسفه نهايى جهاد، رفع فتنه دانسته شده است. برخى از مفسّران، فتنه را شرك دانسته اند و كسانى، حكم كافر بودن فتنه گر را داده اند. مفسّرانى، جوّ خفقان و برخى فضايى آلوده و شبهه ناك را بر فتنه بار كرده اند. اين گونه گونى ديدگاه ها بين مفسّران، ناشى از فضاى فرهنگى و سياسى و اجتماعى اى است كه آنان را به اين انديشه سوق داده است، و شايد هم فهم ويژه آنان از واژه هاى در بستر فرهنگى خاصّى به اين امر، منتهى شده است.
اين پژوهش، در پنج فصل سامان يافته است. نگارنده، فصل اوّل را با مقدّمه آغاز نموده و در آن، كلّيات بحث را مطرح كرده است. سپس به تبيين معناى فتنه پرداخته و آن را در ميان مفاهيم قرآنى و فهم واژگان آن در بحث هاى فرهنگى از اهمّيت خاصّى برخوردار دانسته است. وى با بيان فرضيات و كاربرد اصطلاحى اين واژه و بيان ويژگى هاى آن، هدف از تحقيق در اين مورد و روش تحقيق خود را بيان كرده است.
فصل دوم، درباره كاربرد معناى فتنه در قرآن است. فتنه در قرآن با
لغت هاى مترادفى استعمال شده، كه لغات ابتلاء، امتحان از آن جمله است.
در قسمت دوم اين فصل، ديدگاه مفسّران در اين باب بررسى شده، كه تقريبا بيشتر اين فصل، شامل آيات قرآن كريم و ديدگاه هاى تفسيرى مى شود.
پپ فصل سوم، درباره اسلام و فتنه بنى اميه است. در اين فصل، نگارنده با اشاره به آيات مربوط به بحث و پيشگويى هاى قرآن درباره فتنه اُمَويان، نظر مفسّران را در باب تفسير اين آيات بيان مى كند.
نگارنده، در بخش ديگر، مسئله آينده نگرى پيامبر اكرم و هشدار آن حضرت را در باب وقوع فتنه بعد از خود آورده و در يك نگاه، نمادهاى فتنه در عرصه عمل را معرّفى مى كند. وى در اين راستا، علّت مصداق قرارگرفتن بنى اميّه را به عنوان فتنه، مطرح كرده و بحث دگرگونى در نحوه گزينش خليفه و تبديل خلافت به سلطنت را از عوارض اين فتنه برمى شمارد. امّا مطلب مهم اين كه اين تحوّلات در سايه جعل حديث و فضيلت تراشى در قالب حديث صورت مى گرفت و از طرفى، براى به كرسى نشاندن اهداف خود از صاحبان اصلى اين منصب ها شخصيت زدايى مى نمودند، و اين حيله را با وجود جوّ خفقان و فريب دادن شخصيت هاى برجسته علمى و دينى و به توهّم انداختن افكار عمومى و خلاصه، درآميختن حقّ و باطل صورت مى دادند.
فصل پنجم، در زمينه خاستگاه هاى فتنه و راه هاى رهايى از تنگناى فتنه هاست، اين فصل، از بخش هاى متعدّدى، مانند: شناخت خاستگاه هاى فتنه، پيروى از خواهش هاى نفسانى، بدعت ها و نوآورى هاى بى بنياد، و راه هاى نجات از تنگناى فتنه ها تشكيل شده است.