93 . معاد از ديدگاه عقل و نقل، طاهره خلاقى، كارشناسى ارشد فلسفه و كلام اسلامى، دانشگاه آزاد اسلامى تهران، استاد راهنما: دكتر احمد بهشتى، استاد مشاور: دكتر مهدى نجفى افرا، 1378، 185 ص.

بحث معاد، از ديرباز فكر بشر را به خود مشغول داشته است. حتّى بشر اوّليه نيز به نحوى از انحا، معتقد به زندگى پس از مرگ بوده است، هرچند اعتقادات او آميخته به خرافات و موهوماتى بوده است، و اين، نشان دهنده اين مطلب است كه اعتقاد به معاد، ريشه در فطرت انسان ها داشته است.
اين پايان نامه، كه مشتمل بر چهار فصل است، در صدد تحقيق و بررسى مسئله معاد از ديدگاه عقل و نقل است، و اثبات اين كه بين استدلال قرآنى با استدلال قرآن، تفاوت بارزى وجود دارد. در استدلال
قرآنى كه از نوع براهين نقلى است، اثبات يك مطلب از طريق تكيه بر حقّانيت قرآن و اين كه قرآن در ضمن آيات خود، بدان مطلب اشاره دارد، صورت مى گيرد (مانند: اثبات تجرّد و بقاى نفس و روح با استفاده از آيات مربوط به توفّى نفوس) اين نوع برهان، تنها براى معتقدان به حقّانيت قرآن قابل قبول است؛ امّا استدلال قرآن از نوع استدلال هاى عقلى است كه صرف نظر از گوينده آن، فى نفسه، روشن و مبيّن است و بر اساس موازين عقلى استوار است مثل استدلال هاى قرآن در زمينه معاد كه با توجّه به اصل توحيد اقامه شده است). لذا براى تمام معتقدان به اصل توحيد، قابل ارائه و پذيرش است.
نگارنده در فصل اوّل، مسئله روح و نفس را مورد تفحّص قرار داده است و اين كه روح، به عنوان يك حقيقت مجرّد و مستقل، پس از مرگ آدمى باقى مى ماند و مرگ، پايان زندگى به معناى مطلق نيست، بلكه يك گام بزرگ به سوى اثبات وجود جهان پس از مرگ است. وى، ضمن طرح مسئله پيدايى روح و بقاى آن، به بررسى روح از نظر قرآن، تعريف روح به خدا، ديدگاه هاى مختلف درباره نفس و دليل هر يك درباره حدوث و قِدَم روح پرداخته است. وى در اين زمينه معتقد است كه اوّلين چيزى كه سبب توجّه انسان به مسئله روح شده، موضوع خواب و رؤيا بوده است. انسان چنين احساس مى كرد كه نيروى مرموزى در وجود او نهفته است كه به هنگام بيدارى، به شكلى، و در خواب، به شكل ديگرى، خودنمايى مى كند. او اين نيروى مرموز را «روح» ناميد.
نگارنده، در فصل دوم، بعد از بيان معناى معاد و ذكر اقوال و نظريات مختلف متكلّمان و فلاسفه در مورد اقسام معاد، به معاد جسمانى پرداخته و ادلّه عقلى اثبات معاد را بررسى كرده است. وى در اين
فصل، نخست، معانى معاد، واژه معاد در قرآن، عالم برزخ و خصوصيات آن، ديدگاه هاى مختلف در مورد معاد و ادلّه عقلى معاد را شرح داده، و سپس به بررسى دلايل قائلان به عدم وجود معاد و ردّ آنها پرداخته است.
در فصل سوم، درباره روح، تجرّد و بقاى نفس و نيز معاد از نظر آيات و روايات بحث شده است. در اين فصل نيز پس از استشهاد به آيات قرآن، بر قطعيت برپايى قيامت كبرا، ماهيت مرگ و دلايل امكان و ضرورت معاد برشمرده شده است و سپس به تناسب بحث، اشاراتى به آيات و روايات درباره علائم برزخ، نفخ صور و فناى دنيا، اثبات حشر و كيفيت آن، تجرّد نفس، بقاى نفس و نامحدود بودن قدرت الهى شده است. در پايان اين فصل نيز قول فلاسفه بر وجود معاد و بقاى نفس، مطرح شده است.
در فصل چهارم شبهات منكران معاد جسمانى و پاسخ آنها بررسى شده است. در اين فصل، يازده شبهه مطرح شده و هر شبهه نقد و بررسى شده است. در ادامه نيز ردّ نظريه تناسخ و دليل آن، توضيح داده شده است و در پايان نيز شبهات خواجه نصيرالدين طوسى در كتاب تجريد الاعتقاد در اين موضوع توضيح داده شده است.