102 . نگرشى بر نظام اجتماعى ـ سياسى در قرآن و حديث، سيّدرضا كاظمى، كارشناسى ارشد علوم قرآن و حديث، دانشكده اصول دين قم، استاد راهنما: آيه اللّه محمّدهادى معرفت، استاد مشاور: آيه اللّه محمّدمهدى آصفى، 1378، 168ص.

اين نوشتار در پاسخ به دو سؤال مطرح شده است كه اولاً آيا از قرآن و سنّت مى توان طرحى براى نظام اجتماعى سياسى اسلام استنباط كرد يا نه؟ و ثانيا در صورت اثبات، عنوان اين نظام چيست و ماهيت و شكل آن كدام است؟
پپ نگارنده در پايان نامه خود، به طور اجمال، از نظر آيات قرآن و احاديث، عنوان نظام اجتماعى را «امّت»، و عنوان نظام سياسى را «امامت» قرار داده و بر اين عقيده است كه با توجّه به تعريف ويژه اين دو نظام، هر دو توأم با هم و لازم و ملزوم هم اند.
وى به عنوان توضيح در ادامه مى نويسد: «به بيان ديگر، اگر پذيرفته شود كه اسلام، دينى است اجتماعى، و دگرگونى جامعه و پديدار شدن نظام اجتماعى جديد به جاى نظام قبيله اى و قومى توسط پيامبر اكرم انجام گرفته، پس بايد پذيراى اين مطلب شد كه اين نظام اجتماعى، توأم با يك نظام سياسى مناسب است، به نحوى كه تفكيك بين اين دو، منجر به فساد و اضمحلال امّت مى گردد».
اين جستار، از يك مقدّمه و چهار فصل تشكيل يافته است.
فصل اوّل، سه گفتار دارد: در گفتار اوّل، منشأ اجتماع بيان شده، كه در اين زمينه از جمع نظريات انديشمندان اجتماعى استفاده شده است.
در گفتار دوم، معناى جامعه و تعاريف جامعه از نظر فلاسفه اجتماعى بيان شده و پس از نتيجه گيرى از آنها، نظرگاه قرآنى در اين زمينه را بيان نموده است.
در گفتار سوم، بحث از نظام اجتماعى است و اين كه مقصود از نظام اجتماعى در لغت و اصطلاح چيست؟ و مراد از نظام اجتماعى قرآن چيست؟ آيا اين دو جداى از هم اند يا نه؟
فصل دوم نيز از چهارگفتار تشكيل شده است. در گفتار اوّل، نظام
اجتماعى در قرآن كه با عنوان «امّت» بيان شده، توضيح داده شده، و سپس، مفاهيم اجتماعى كه به دو دسته خُرد و كلان در قرآن آورده شده، مورد بحث و بررسى قرار گرفته است، در ادامه نيز به توضيح واژه «امّت» در لغت و اصطلاح پرداخته شده و موارد استعمال آن شرح شده است.
گفتار دوم، در باب تعريف امّت در بيان صاحب نظران است.
در گفتار سوم، پيشينه و تحوّل در مفهوم امّت مشخّص شده است و در گفتار چهارم نيز عناصر تشكيل دهنده امّت ـ كه در چهار عنصر خلاصه مى شود ـ بيان شده است.
فصل سوم، اين فصل با عنوان «بافت امّت» در هفت گفتار منظّم شده، كه گفتار اوّل، يك مقدّمه و پيش گفتار توضيحى در مورد اين مقوله دارد. در گفتار دوم اين فصل، منظور از بافت در اين موضوع توضيح داده شده و در گفتار سوم، بيان شده كه قرآن، اين بافت را تحت عنوان «ولاء» نسبت به امّت و جامعه، ايدئال خود ذكر كرده است. گفتار چهارم به بحث ولاء و ولايت اختصاص يافته و اهمّيت ولايت در جامعه اسلامى توضيح داده شده است.
در گفتار پنجم، ولاء و ولايت از نظر كتب لغت، بررسى و تجزيه و تحليل شده، و در گفتار ششم، همين واژه در فرهنگ قرآن، بررسى شده است و در ادامه، مراد از ولاء و ولايت در قرآن، آشكار شده و ولاء منفى و مثبت از هم جدا دانسته شده است.
نگارنده، در فصل چهارم با عنوان «امّت و نظام امامت» از يك مقدّمه و چهار گفتار تشكيل شده است مقدّمه اين فصل به توضيح امامت نظام سياسى امّت پرداخته و ضمن آن، نظريه نظام سياسى امامت را از ديدگاه امام خمينى قدس سرهشرح داده و طرح نظام سياسى و بافت امّت را نيز
عنوان نموده است.
وى در گفتار اوّل، به اثبات هم ريشه و هم معنا بودن امّت و امامت پرداخته و در گفتار دوم، معناى امام و امامت در فرهنگ دينى را توضيح داده و در پايان نيز كلامى را از فارابى نقل نموده است. گفتار سوم، طرح پرسش و پاسخى در باب اصل امامت و نياز به امام در جامعه است كه با استنباط از آيات و روايات، نتيجه كلّى بحث، به دست آمده است.
گفتار چهارم، درباره امامت عامّه است كه اين گفتار نيز با پرسش و پاسخى در توضيح اين مطلب آغاز شده و با كلامى از امام خمينى(ره) و مرحوم نايينى در باب حكومت اسلامى پايان يافته است.