105 . هدايت و ضلالت از ديدگاه قرآن و روايات، محمّدعلى رستميان، كارشناسى ارشد الهيات و معارف اسلامى، مركز تربيت مدرّس حوزه علميه قم، استاد راهنما: دكتر سيّد محمّدباقر حجّتى، استاد مشاور: آيت الله محمّدهادى معرفت، 1373، 223ص .

آنچه در اين پايان نامه مورد بررسى قرار گرفته است، مسئله هدايت و ضلالت و زمينه هايى است كه انسان به وسيله آنها به هدايت مى رسد و يا به سقوط در مى افتد. اين موضوع با توجّه به آيات قرآن كريم و روايات اهل بيت عليهم السلام ، بررسى شده است.
واژه «هدايت» در دو معنا به كار مى رود: ارائه طريق يا راهنمايى و ايصال الى المطلوب يا رهبرى. بر اساس استقراى آيات قرآن، حدود 43 آيه در زمينه متعلَّق هدايت وجود دارد كه از ميان آنها شانزده آيه متعلَّق هدايت را صراط مستقيم ذكر كرده است و صراط مستقيم، همان دين استوارى است كه مصداق اتم و اكمل آن، آيين ابراهيم عليه السلاماست و به طور كلّى، حقيقت صراط مستقيم، چيزى جز اسلام ناب، يعنى تسليم و فنا در پيشگاه احديّت، عبد خدا بودن و انقطاع از ماسَوَى اللّه نيست.
پايان نامه از دو بخش عمده تشكيل شده كه هر بخش، شامل چند فصل است. بخش اوّل در باب كلّيات بحث و شامل چند فصل است. فصل اوّل اين بخش، به معناى هدايت و ضلالت در كتب لغت پرداخته و آياتى از قرآن را در معناى لغوى هدايت آورده و طريقه استعمال هدايت در قرآن را بررسى كرده است. هجده وجه براى هدايت و
هشت وجه براى ضلالت، بيان شده است.
فصل دوم، مربوط به بحث از قلمرو و محدوده هدايت و ضلالت است. نويسنده در اين فصل، از هدايت عامّه، مراحل مختلف قبل از هدايت، نياز تمام موجودات به هدايت الهى و قلمرو ضلالت، بحث مى كند.
فصل سوم، درباره اقسام هدايت است. نويسنده، بنا به تقسيمى، هدايت را به دو قِسم تكوينى و تشريعى تقسيم نموده و هدايت تكوينى را نيز شامل سه قسم: هدايت طبيعى، هدايت غريزى و هدايت فطرى دانسته است. سپس اقسام ضلالت را بررسى مى كند. در تقسيم او گم راهان بر سه دسته اند: گم راهان از فطرت الهى، غوطه وران در ضلالت و گم راهى، و منحرفان از صراط مستقيم. منشأ اين انحراف نيز يا انحراف اعتقادى است يا انحراف عملى.
فصل چهارم، درباره مراتب هدايت و ضلالت است. نگارنده در اين فصل از سلسله طولى هدايت، مراتب هدايت عامّه و خاصّه، مراتب هدايت خاصّه بحث شده و آمده كه صراط مستقيم، والاترين مرتبه هدايت و مراتب ضلالت است.
بخش دوم پايان نامه، بررسى عوامل هدايت و ضلالت است. اين بخش، داراى پنج فصل است:
فصل اوّل، درباره انتساب هدايت و ضلالت به خداوند است. به همين مناسبت، نگارنده در باب جبر و اختيار و آراى مختلف درباره اين مقوله، سخن مى گويد و جبرى يا تفويضى بودنِ هدايت و ضلالت را بررسى مى كند.
فصل دوم، مربوط به بررسى زمينه هاى هدايت است. نگارنده اين زمينه ها را به دو دسته تقسيم نموده است: اوّل، زمينه هاى عمومى
كسب تقوا: تفكّر، عقل و علم ؛ و دوم، زمينه هاى كمال هدايت: عمل صالح، ياد خداوند، اخلاص و انابه.
فصل سوم، به بررسى عوامل هدايت مى پردازد. اين عوامل عبارت اند از: انبيا، كتاب هاى آسمانى، ائمه عليهم السلام، علما و كعبه.
فصل چهارم، زمينه هاى ضلالت را بررسى مى كند كه به گونه عام به دو دسته تقسيم شده اند: دين پرستى و ترك زمينه هاى هدايت.
فصل پنجم، درباره عوامل اضلال است. اين عوامل نيز عبارت اند از: شيطان، هواى نفس، بدعت ها، تقليد كوركورانه در تفكّر، عمل بر طبق ظن. نويسنده در خاتمه نيز خلاصه اى از مباحث پايان نامه را بهدست داده است .