17 . بررسى آراى متعدّد پيرامون آيه «اَلَست» با تكيه بر كتب تفسيرى و روايى عامّه و خاصّه، جميله هاشمى، كارشناسى ارشد علوم قرآن و حديث، دانشگاه آزاد اسلامى اراك، استاد راهنما: دكتر محمّدمهدى گرجيان، استاد مشاور: حجه الاسلام محمّدعلى راغبى، 1376، 136ص.

نگارنده در اين پايان نامه، قصد دارد تا در پرتو تفاسير معتبر مفسّران شيعه و اهل سنّت و همچنين كتب روايى اى چون الكافى، بحارالأنوار و... ضمن بررسى آيه اَلَست (آيه 172 و 173 سوره اعراف)، از ديدگاه مذاهب مختلف تفسيرى و حديثى، مكتب معتزله و مكتب فلسفى و اهل عرفان، وجود يا عدم عالَمى تحت عنوان «عالم ذرّ» را كه مأخوذ از همين آيه است، اثبات نمايد. وى همچنين سعى داشته ديدگاه مفسّران و انديشمندان معاصر درباره موضوع ياد شده را بررسى كند.
از آن جا كه اين بحث در پاره اى مواضع با بحث فطرت، گِره خورده و در ارتباط است، بايد گفت كه به نوعى در بردارنده اين مفهوم نيز هست؛ ولى به جهت آن كه مراجعه به تمام آيات درباره فطرت، مشكل است، لذا تنها به ذكر تعدادى از آيات پرداخته، ضمن آن كه بجز آيه مزبور، به آيات ديگرى كه متضمّن معناى اخذ ميثاق اند، به عنوان محورهاى فرعى بحث، اشاره نموده است. اين عناوين، عبارت اند از: عهد با خدا در عالم ذرّ، تقدير سرنوشت اسلام در عالم ذرّ، و پيمان الهى از انبيا در عالم ذرّ.
محور بحث در اين جستار، در قالب اين چهار عنوان است: 1 . منظور از عالم ذرّ چيست و چه اشكالاتى بر آن وارد است؟ 2 . پاسخ مدافعان
وجود عالم ذرّ به اشكالات ياد شده چيست؟ 3 . در كنار نظريه عالم ذرّ چه نظريات ديگرى مطرح است؟ 4 . نظر نهايى كه از جمع بندى تفسير آيه و روايات به دست مى آيد، چه مى گويد؟
نگارنده، مجموعا در پنج فصل، مطالب پايان نامه را تهيه و تدوين نموده است.
فصل اوّل، تحت عنوان «مقدّمات و كلّيات»، شامل تاريخچه مطالعات، بيان مسئله، پرسش هاى تحقيقاتى، اهداف مطالعات، حدود مطالعات، اهمّيت مطالعات و تعريف اصطلاحات است.
در فصل دوم، به ذكر متون و منابع تحقيقاتى پرداخته شده است.
فصل سوم نيز شامل مباحث روش تحقيق، رهيافت تحقيق، طرح تحقيق، طرح تحليلى و طرح زمان اجرايى است.
فصل چهارم به ارائه، و تجزيه و تحليل داده هاى تحقيقاتى اختصاص دارد كه طى چهار بخش، موضوع تحقيق را مورد بررسى قرار داده است.
در بخش اوّل، مفهوم واژه «ذرّ» از ديدگاه مختلف، استعمال اين واژه در قرآن كريم و تاريخچه بحث، عنوان شده است.
در بخش دوم، مفاد ظاهرى آيه اَلَست (همچون: متون پيمان الست، انگيزه اخذ ميثاق، اقرار به ربوبيت خدا و عبوديت خود و عموميت اخذ ميثاق) آمده است.
نگارنده، عمده بحث را در بخش سوم، با عنوان «آراى متعدّد پيرامون آيه الست» مطرح كرده است. در اين بخش، مجموعا شش نظريه عنوان شده و پس از آن، به نقد و نتيجه گيرى نهايى پرداخته شده است. اين نظريات، شامل قول محدّثان و اشاعره، قول معتزله، طرفداران موطن عقل و وحى، قول سيّد مرتضى و ابوالفتوح رازى، قول عرفا و
سرانجام، نظريه مفسّر بزرگوار شيعه، علاّمه طباطبايى(ره) است. از آن جا كه بحث، قالب روايى ـ تفسيرى داشته، محقّق در تلاش بوده ابتدا اين موضوع را از ديدگاه تفاسير و سپس از ديدگاه كتب روايى عامّه و خاصّه، مورد تفحّص قرار دهد. لذا بخش چهارم را به بررسى آيه اَلَست از نظر روايات اختصاص داده و ابتدا، قول اميرمؤمنان حضرت على عليه السلامدر نهج البلاغة را آورده و سپس، در كتب روايى شيعه و اهل سنّت، اين موضوع را بررسى كرده است.
فصل پنجم، شامل دو قسمت استنتاج و توصيه هاى نگارنده است كه در آن به ذكر نتايج تحقيق و چند توصيه پرداخته و در آخر، كتاب نامه آمده است.