کشف الیقین فی فضائل امیر المؤمنین(ع)

کتابی از علامه حلی در فضیلت امام علی(ع)

جمال الدين حسن بن يوسف بن مطهر، معروف به علامه حلّی (د ۷۲۶ق)، از علمایی است که در بسیاری از زمینه های علوم اسلامی قلم زده است. یکی از کتابهای علامه در دفاع از امیر المؤمنین علیه السلام کتاب کشف الیقین فی فضائل امیر المؤمنین است.

علامه این کتاب را به امر سلطان محمد خدابنده (اولجایتو) نوشته و گفته که آن کتاب را به صورت مختصر در فضائل امیر المؤمنین علیه السلام نگاشته است؛ چرا که به روایت اخطب خوارزم از ابن عباس فضائل امیر المؤمنین بی شمار است که ابن عباس از رسول خدا نقل کرد: اگر جنگلها قلم و دریاها مرکب و اجنه شمارشگر و انسانها کتابت کنند، نمی توانند فضائل امیر المؤمنین را به شماره آورند. و کسی را که رسول خدا چنین وصف کرده، چگونه می توان فضائلش را بر شمرد؟

در ادامه از بعضی فضلا نقل می کند که چه بگویم دربارۀ شخصی که دشمنانش از حسادت و دوستانش از ترس فضائلش را مخفی کردند؛ با اینهمه فضائلش در شرق و غرب آشکار است.

سپس کتاب را در چهار فصل تدوین کرده است:

فصل اول در فضائل امیر المؤمنین علیه السلام قبل از ولادتش: نامش در تورات آمده، بعثت انبیا بر ولایت او، نامش بر عرش مکتوب است، رسول خدا و او نور واحدند، توسل آدم علیه السلام به او به هنگام توبه.

فصل دوم فضائل حین ولادت. این فصل را با ذکر اینکه امیر المؤمنین علیه السلام در کعبه متولد شد و هیچ کس جز او بدین فضیلت نائل نگشته، ماجرای تولد حضرت را از کتاب طبری (صاحب بشارة المصطفی) نقل کرده است.

فصل سوم فضائل روزگار رشد و بلوغ. این فضائل یا به اعتبار اعمال و رفتار شخص هستند یا به اعتبار علل و اسباب دیگر؛ به همین جهت این فصل را دو بخش کرده است:

بخش اول فضائل اکتسابی؛ این بخش در دو مطلب سامان یافته است.

مطلب اول فضائل نفسانی در هفت مبحث ایمان، علم، إخبار از غیب، شجاعت، زهد، سخاوت، استجابت دعا و اخلاق نیکوست.

مطلب دوم در فضائل بدنی است که در شش مبحث عبادت، جهاد، سبقت در اسلام، قرائت سوره برائت در مکه، جمع فضائل متضاد و فصاحت کلام. در مبحث جهاد رشادتها و از جان گذشتگی های حضرت در جنگهای احد، خندق، بنی مصطلق، حدیبیه، خیبر، حنین، تبوک، و صفین را برشمرده است. و در مبحث ششم سخنانی از حضرتش را نقل کرده است که درباره اش گفته شده: سخنانش فوق سخن بشر و دون کلام خداوند است و خطبا از او یاد می گیرند.

بخش دوم فضائلی به دست آمده از خارج است. این بخش در ۳۷ مبحث مواردی همچون نسب، ازدواج با حضرت فاطمه علیها السلام، مباهله، وجوب محبت و مودت او، ملازم بودن قرآن با او، مولای هر آنکه رسول خدا مولای اوست و ...

نیز با بیان اینکه مبادی علوم اسلامی مستند به او هستند، چگونگی نشأت گرفتن علومی همچون فقه و انتساب فقه امامیه، حنفیه و شافعیه و علم نحو، تفسیر، کلام و... را به حضرت را بیان کرده است.

مبحث ۲۱ این بخش (آيات نازل شده در شأن حضرت) از کتب اهل سنت است و علامه از علمای شیعه در این قسمت چیزی نقل نکرده است.

فصل چهارم فضائل بعد از وفات امیر المؤمنین علیه السلام؛ این فصل را با نقل از دو کتاب پایان داده است: قصه ای عجیب از کتاب ابن بابویه (منتجب الدین علی) و ذکر خصوصیت این کتاب فضائل، و دیگر مطلبی از کتاب تذکرة الخواص ابن جوزی حنبلی.

علامه در این کتاب براي هر مبحث و حتي هر روايتي يك عنوان انتخاب كرده كه دست يابي به مطالب كتاب را آسان كرده است.

از منابع علامه در این کتاب می توان موارد زیر را بر شمرد:

مناقب خوارزمی، بشارة المصطفی (متن = بشائر المصطفی)، خصائص طبری، مسند حنبل، یواقیت ابو عمر الزاهد، تفسیر ثعلبی، ابو نعیم اصفهانی، بیهقی، صحیح نسائی، صحیح ترمذی، صحاح بغوی، ابن اثیر، مناقب ابن مغازلی، کتاب ابن خالویه، کفایة الطالب ابو عبد الله شافعی، الأربعین منتجب الدین علی ابن بابویه، دار قطنی، مناقب ابن مردویه، تاریخ بغداد، نهایة الطلب و غایة السؤل، جمع بین الصحیحین، تذکرة الخواص ابن جوزی و ... .

ترجمه های کشف الیقین

درّ ثمین، محمدباقر شهرستانی موسوی (قرن ۱۱). این ترجمه به تحقیق علی اوجبی زیر نظر مهدی محقق در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ؛ دانشگاه تهران و مركز بین المللی گفتگوی تمدن ها در سال ۱۳۸۳ش چاپ شده است؛
رشف العین، از محمد اسماعیل بن محمد باقر مجد الأدباء خراسانی (قرن ۱۳)؛
آینۀ یقین، ترجمه مجتبي علوى(تراكمه اى)، انتشارات هجرت، ۱۳۷۴ش، قم
ترجمة ترجمه حميدرضا آژير، مؤسسۀ تحقيقات و نشر معارف اهل البيت (ع)، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي سازمان چاپ و انتشارات، ۱۳۷۹ش. رضا بیات گزیده ای از این ترجمه را در سال ۱۳۸۱ش در انتشارات علامه در قم چاپ کرده است.
انتشارات انصاریان در قم ترجمه کشف الیقین به انگلیسی را ، با ترجمۀ علي اكبر عقيلي آشتياني در سال ۱۳۸۶ش چاپ کرده است.

چاپهای کشف الیقین

چاپ سنگی تبریز در سال ۱۲۹۸ق در دار الطباعه حاجی ابراهیم تبریزی با مقابله میرزا محمدعلی آقا و محمد هاشم؛
چاپ حروفی نجف ۱۳۷۱ق؛
تحقیق حسین درگاهی، چاپ و نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۴۱۱ق / ۱۹۹۱م. از ویژگی های مقدمه محقق، نقل ۲۴۷ مورد از اوصاف امیر المؤمنین علیه السلام از زبان رسول خدا صلی الله علیه وآله، در کتب اهل سنت است. دیگر اینکه در تصحیح این کتاب از پنج نسخه استفاده شده که یکی از آنها با دستنوشته علامه حلی مقابله شده است.

منابع:پایگاه اطلاع رسانی lib.ir؛ سایت راسخون نوشته خانم فرزانه حافظ؛

تهیه و تنظیم: عباسعلی مردی