وضعیت علمی و فرهنگی در سال های منتهی به غیبت و غیبت صغرا

بررسى وضعيت سياسى، اجتماعى و فرهنگى جامعه شيعى و جامعه مسلمان در سال هاى منتهى به عصر غيبت و دوره غيبت صغرا، بيانگر نکاتى جالب است که در تحليل چرايىِ غيبت امام عصر(ع) ، اثرگذار است:

۱ . فضاى سياسى جامعه در آن دوره، فضايى آشفته و امنيتى بوده که امکان زندگى همراه با آسايش امام(ع) و ارتباط جامعه شيعى با ايشان ، در آن فراهم نبوده است. تحليل زندگى امام هادى(ع) و امام عسکرى(ع) بويژه دوران کوتاه امامت امام يازدهم ، نشان دهنده اين وضعيت نابسامان است.

روشن است که هدف از حضور امام و امکان ملاقات با ايشان، بهره گيرى از هدايت الهى در جامعه شيعى و مسلمان است ؛ ولى در آن فضاى امنيتى ، امکان دستيابى به اين هدف وجود نداشته است .

۲ . تلاش عالمان شيعى و پيروان ائمّه پيشين ، به گونه اى بوده که در اين دوره ، جامعه شيعى به مرحله اى از بلوغ و رشد رسيده بود که خطرى معارف اسلامى و شيعى را تهديد نمى کرد. نظام علمى و اجتهادى موجود در آن روزگار ، تا حدّ زيادى پاسخگوى نيازهاى ضرورى مردم بود. در موارد خاص نيز با مراجعه به نايبان خاص ، مشکل برطرف مى شد. با تأمل در تحليل توقيعات صادر شده مى توان اين نکته را استفاده کرد که سؤال ها از مباحث بنيادين و غير قابل حل نبوده اند .[۱]

۳ . تمرين و کارورزى ارتباط غير مستقيم شيعيان با امام(ع) و مراجعه به عالمان يا وکيلان هر منطقه يا نايب خاص در مرکز خلافت، جامعه شيعى را به دوره بلوغ فکرى و اجتماعى رسانده بود که بتواند دلايل غيبت امام عصر(ع) را بفهمد و آن را به عنوان مصلحت برتر بپذيرد . بدين سبب و با تلاش عالمان و فرهيختگان شيعى ، جامعه شيعى با موفّقيت ، وارد اين دوره شد و سربلند از آن بيرون آمد.