179
خردگرايي در قرآن و حديث

۴۸۷.امام على عليه السلام :متانت عقل، در خوشى و غم سنجيده شود .

۴۸۸.امام على عليه السلامـ در حكمتهاى منسوب به ايشان ـ: خرد، با رفتار آشكار شود و خلق و خوى مردان، با مقامشان شناخته گردد .

5 / 5

ويژگى هاى خردمندان ۱

۴۸۹.پيامبر صلى الله عليه و آله :ويژگى خردمند، آن است كه در برابر حماقت نادان بردبارى كند ؛ از آنكه بر او ستم كرده بگذرد ؛ نسبت به زيردستان فروتنى كند ؛ با بالادستان در جستجوى خوبى ، رقابت ورزد ، هر گاه خواست سخن گويد ، بينديشد ؛ اگر خوبى بود، بر زبان آورد و بهره جويد، و اگر بدى بود ، سكوت كند و سالم بماند ؛ و اگر لغزشگاهى برايش پيش آمد ، از خداوند سلامت جويد و دست و زبان خود را نگه دارد ؛ و اگر فضيلتى ديد ، به سرعت از آن بهره گيرد ؛ حيا و آزرم را هيچ گاه از خود جدا نكند، و آزمندى از او سر نزند؛ اينها خصلتهاى دهگانه اى است كه خردمند با آنها شناخته مى شود .

۴۹۰.پيامبر صلى الله عليه و آلهـ در توضيح آنچه از عقل سرچشمه گيرد ـ: امّا متانت و سنگينى ، پس از آن سرچشمه گيرد : مهربانى ، دور انديشى ، بازگرداندن امانت ، ترك خيانت ، راستگويى ، پاكدامنى ، ثروت ، آمادگى در برابر دشمن ، بازداشتن از زشتى و كنار نهادن ابلهى . اينها خصلتهايى است كه از متانت و سنگينى نصيب خردمند شود . پس خوشا به حال كسى كه وقار و سنگينى جويد و سَبُكسَر و نادان نباشد، ببخشايد و بگذرد .

۴۹۱.پيامبر صلى الله عليه و آله :همانا خردمند، كسى است كه امر و نهى الهى را درك كند .

۴۹۲.پيامبر صلى الله عليه و آله :خردمند، در تنهايى با عقل خويش راضى است و نادانْ از خويشتن وحشت دارد؛ چرا كه دوست هر انسانى، خرد اوست و دشمنشْ نادانى او .

1.() واژه هاى «عقل» ، «نُهى» و «لُبّ» در فارسى نزديك به هم معنا مى شوند . از اين رو در ترجمه عنوانها ، به يكسان به فارسى برگردانده شده اند .


خردگرايي در قرآن و حديث
178

۴۸۷.عنه عليه السلام :رَزانَةُ العَقلِ تُختَبَرُ فِي الرِّضا والحُزنِ ۱ .

۴۸۸.عنه عليه السلامـ فِي الحِكَمِ المَنسوبَةِ إلَيهِ ـ: العَقلُ يَظهَرُ بِالمُعامَلَةِ ، وشِيَمُ الرِّجالِ تُعرَفُ بِالوَلايَةِ ۲ .

5 / 5

صِفاتُ العُقَلاءِ

۴۸۹.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :صِفَةُ العاقِلِ أن يَحلُمَ عَمَّن جَهِلَ عَلَيهِ ، ويَتَجاوَزَ عَمَّن ظَلَمَهُ ، ويَتَواضَعَ لِمَن هُوَ دونَهُ ، ويُسابِقَ مَن فَوقَهُ في طَلَبِ البِرِّ ، وإذا أرادَ أن يَتَكَلَّمَ تَدَبَّرَ فَإِن كانَ خَيرًا تَكَلَّمَ فَغَنِمَ ، وإن كانَ شَرًّا سَكَتَ فَسَلِمَ ، وإذا عَرَضَت لَهُ فِتنَةٌ اِستَعصَمَ بِاللّه ِ وأمسَكَ يَدَهُ ولِسانَهُ ، وإذا رَأى فَضيلَةً اِنتَهَزَ بِها ، لا يُفارِقُهُ الحَياءُ ، ولا يَبدو مِنهُ الحِرصُ ، فَتِلكَ عَشرُ خِصالٍ يُعرَفُ بِهَا العاقِلُ ۳ .

۴۹۰.عنه صلى الله عليه و آلهـ في بَيانِ ما يَتَشَعَّبُ مِنَ العَقلِ ـ: أمَّا الرَّزانَةُ فَيَتَشَعَّبُ مِنهَا : اللُّطفُ وَالحَزمُ ، وأداءُ الأَمانَةِ وتَركُ الخِيانَةِ ، وصِدقُ اللِّسانِ ، وتَحصينُ الفَرجِ ، وَاستِصلاحُ المالِ ، وَالاِستِعدادُ لِلعَدُوِّ ، وَالنَّهيُ عَنِ المُنكَرِ ، وتَركُ السَّفَهِ ، فَهذا ما أصابَ العاقِلُ بِالرَّزانَةِ . فَطوبى لِمَن تَوَقَّرَ ، ولِمَن لَم تَكُن لَهُ خِفَّةٌ ولا جاهِلِيَّةٌ ، وعَفا وصَفَحَ ۴ .

۴۹۱.عنه صلى الله عليه و آله :إنَّمَا العاقِلُ مَن عَقَلَ عَنِ اللّه ِ أمرَهُ ونَهيَهُ ۵ .

۴۹۲.عنه صلى الله عليه و آله :العاقِلُ يَستَريحُ في وَحدَتِهِ إلى عَقلِهِ ، وَالجاهِلُ يَتَوَحَّشُ مِن نَفسِهِ ؛ لِأَنَّ صَديقَ كُلِّ إنسانٍ عَقلُهُ ، وعَدُوَّهُ جَهلُهُ ۶ .

1.(۵۶۴ ـ ) غرر الحكم : ۱۰۹۷۵ ، ۶۲۲۲ ، ۵۴۳۹ .

2.شرح نهج البلاغة : ۲۰ / ۲۹۷ / ۴۰۱ .

3.تحف العقول : ۲۸ ، معدن الجواهر : ۷۰ نحوه ، وراجع تنبيه الخواطر : ۲ / ۲۴۶ .

4.تحف العقول: ۱۷.

5.حلية الأولياء : ۹ / ۳۸۷ عن ذي النون المصري ، الفردوس : ۳ / ۸۶ / ۴۲۴۲ عن ابن عمر ، وليس فيه «ونهيه» .

6.كنزالفوائد : ۲ / ۳۲ .

  • نام منبع :
    خردگرايي در قرآن و حديث
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1378
    نوبت چاپ :
    اوّل
تعداد بازدید : 506527
صفحه از 516
پرینت  ارسال به