27
خردگرايي در قرآن و حديث

خطر علمِ بدون عقل

به فرموده امام على عليه السلام :
العقل لم يجن على صاحبه قطّ والعلم من غير عقل يجنى على صاحبه ۱ .
خرد، هرگز، بر صاحبش جنايت نورزد؛ امّا دانشِ بدون خرد ، بر صاحب خويش جفا كند .
در جهان امروز، علم رشد كرده؛ ولى عقل كاهش يافته جامعه كنونى، مصداق اين فرمايش آن امامِ بزرگ است كه مى فرمايد:
من زاد علمه على عقله كان وبالاً عليه . ۲
آنكه دانش وى بر خردش افزون شود ، بارى بر او باشد .
و مصداق اين شعر
إذا كنت ذا علم و لم تك عاقلاًفأنت كذي نعل ليس له رجل۳
اگر دانشورِ بدون خردى، به سان كسى باشى كه نعل دارد، ولى پا ندارد .
امروز علم در اثر جدا شدن از عقل، به جاى آنكه عامل آرامش و آسايش و رشد و تكامل مادّى و معنوى جامعه بشر باشد، موجب ناامنى و اضطراب و فساد و انحطاط مادّى و معنوى انسانها گرديده است.
در جهان امروز، علم به صورت ابزارى درآمده براى رسيدن به مطامع سياسى و اقتصادى و لذايذِ مادّىِ جمعى رفاه طلب و مستكبر و بى عقل كه با استفاده از اين ابزارِ كارآمد ، بيش از هر زمان ديگر ، توده هاى مردم را به انحراف و استضعاف مى كشند.
تا علم در كنار عقل قرار نگيرد و عقل به موازات علم، رشد نكند، جامعه بشر روى آرامش و آسايش را نخواهد ديد، و به گفته امام على عليه السلام :
أفضل ما منّ اللّه سبحانه به على عباده علم و عقل، و ملك و عدل . ۴
برترين بخشش خداوند بر بندگانش دانش و خرد است و حكمرانى و عدالت پيشگى .
بنابر اين، علم در جهان امروز، بيش از هر وقت ديگر، نيازمند عقل است و كتاب «خِرد گرايى در قرآن و حديث» كه اينك در برابر شماست، بيش از هر زمان ديگر، كاربرد فرهنگى ، اجتماعى و سياسى دارد .

1.ر . ك : حديث ۱۰۵ .

2.ر . ك : حديث ۱۰۷ .

3.ر . ك : حديث ۱۱۰ .

4.ر . ك : حديث ۱۰۸ .


خردگرايي در قرآن و حديث
26

فرق عاقل و عالم

در درآمد كتاب العلم و الحكمة في الكتاب والسنة، توضيح داديم كه واژه علم، در
نصوص اسلامى دو كاربرد دارد: يكى جوهر وحقيقت علم، وديگر، پوسته وظاهر دانش. در كاربرد اوّل، عقل و علم تلازم دارند، همان گونه كه اميرالمؤمنين فرموده است:
العقل و العلم مقرونان في قرن لا يفترقان ولايتباينان . ۱
خرد و دانش همراه اند ، نه از يكديگر جدا شوند و نه با يكديگر ستيز كنند .
و بر اين مبنا فرقى ميان عالم و عاقل نيست. عاقل، عالم است و عالم، عاقل. خداوند نيز فرموده است :
تلك الأمثال نضربها للناس و ما يعقلها إلاّ العالمون . ۲
و اين مَثَلها را براى مردم مى زنيم؛ و[لى] جز دانشوران آنها را در نيابند .
امّا در كاربرد دوم، عاقل و عالم متفاوت اند و علم، به عقل نيازمند؛ چرا كه ممكن است كسى عالم باشد، ولى عاقل نباشد. اگر علم همراه عقل شد، براى عالِم و عالَم سودمند است، و اگر از عقل جدا شود، نه تنها سودمند نيست، بلكه زيانبار و خطرناك است.

1.ر . ك : حديث ۲۷۵ و ص ۱۲۷ .

2.سوره عنكبوت ، آيه ۴۳ .

  • نام منبع :
    خردگرايي در قرآن و حديث
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1378
    نوبت چاپ :
    اوّل
تعداد بازدید : 518333
صفحه از 516
پرینت  ارسال به