ح : انكار رستاخيز

قرآن

و امّا كسانى كه كافر شدند، [بدانها مى گويند:] پس مگر آيات من بر شما خوانده نمى شد و[لى] تكبّر نموديد و مردمى بدكار بوديد ؟ و چون گفته شد : وعده خدا راست است و شكى در رستاخيز نيست ؛ گفتيد : ما نمى دانيم رستاخيز چيست ؛ جز گمان نمى ورزيم و ما يقين نداريم ؛ و [حقيقت] بديهايى كه كرده اند ، بر آنان پديدار مى شود و آنچه را كه بدان ريشخند مى كردند ، آنان را فرو مى گيرد و گفته مى شود : همان گونه كه ديدار امروزتان را فراموش كرديد ، امروز شما را فراموش خواهيم كرد ، و جايگاهتان در آتش است و براى شما ياورانى نخواهد بود .

پژوهشى در عقايد جاهليت

اعراب زمان جاهليت، در زمانى كه آمدن رسول و وحى به تأخير افتاده بود ، به وادى ضلالت فرو رفته ، حيران و سرگردان و دچار تشتّت مذهبى و فكرى بودند . متن ذيل به نحله هاى عمده آنان اشاره اى كوتاه دارد :
1 ـ به خدا و معاد معتقد نبودند و هستى را محدود به همين دنيا مى پنداشتند و مى گفتند: وما هيَ إلاّ حياتُنا الدُّنيا نَمُوتُ ونَحيا وما يهلكنا إلاّ الدهر.^۱ غير از زندگانى دنياى ما [چيزى ديگرى] نيست. مى ميريم و زنده مى شويم و ما را جز طبيعت، هلاك نمى كند.
2 ـ معاد را باور نداشتند؛ ولى از احتجاج خداوند در آيه «وإذا قيل إنَّ وعد اللّه حقٌّ والساعة لا ريب فيها قلتم ما ندري ما الساعة»^۲ «و چون گفته شد: وعده خدا راست است و شكّى در رستاخيز نيست، گفتيد: ما نمى دانيم رستاخيز چيست». و نيز آيه «وضرب لنا مثلاً ونسي خلقه قال من يحيي العظام وهي رميم * قل يحييها الذي أنشأها أوّل مرّة»،^۳ «و براى ما مَثَلى آورد و آفرينش خود را فراموش كرد. گفت: چه كسى اين استخوآنهارا كه چنين پوسيده است ، زندگى مى بخشد؟ بگو: همان كسى كه نخستين بار آن را پديد آورد، و اوست كه به هر [گونه] آفرينشى داناست». مى توان استفاده كرد كه به منشى ء نخستينِ عالم معتقد بودند و به تعبير حديث، خدا را مى پذيرفتند؛ ولى «لا يرجون من اللّه ثوابا ولا يخافون اللّه منه عقابا ».^۴ به پاداش خداوند اميد نداشتند و از كيفر او نمى هراسيدند.
3 ـ خداوند را همراه با شريكانى براى او مى پذيرفتند، شريكانى كه گاه از ملائكه و جنّيان بود و گاه از بتها و شياطين. اين شريك، گاه در اصل خلقت دخالت داده مى شد و گاه در تدبير امور؛ و يا او را به موجودات مادّى تشبيه مى كردند و يا يكى از همان موجودات مادّى را به عنوان خداى جهان مى پرستيدند؛ موجوداتى همچون كرات آسمانى، حيوانات و درختان. اين عقيده كه با دسته قبل اشتراك هم داشته اند، بيشترين تعداد را در عربستان جاهلى داشته اند: ولا يؤمن أكثرهم باللّه إلاّ وهم مشركون. ^۵ بيشتر آنان ايمانشان به شرك آلوده بود.
4 ـ اهل كتاب، شامل يهوديّت و نصرانيّت نيز در بعضى مناطق جزيرة العرب وجود داشتند كه از جمله دلائل تاريخى آن، آيه مباهله ^۶ است كه بر وجود علما و مردم مسيحى كه در نجران (در سمت جنوب مدينه) مى زيسته اند، دلالت مى كند ؛ و نيز جنگهاى بزرگ صدر اسلام كه در آن، يهوديان نقش اساسى داشتند؛ مثل غزوه احزاب (خندق) و كشمكشهاى بعد از آن (بنى قينقاع و بنى قريظه) تا خيبر .
5 ـ افرادى نيز مجوسى و صابى بوده اند كه قابل توجّه نبوده اند .
6 ـ دسته آخر، همان معتقدان راستين دين حنيف ابراهيم بوده اند كه قابل شمارش اند و اسامى آنها را مى آوريم .
1 ـ ابو طالب (عموى حضرت محمّد صلى الله عليه و آله) 12 ـ عامر بن ضرب عدوانى
¨ 2 ـ ابو قيس صرمة بن ابى انس 13 ـ عبدالطانجة بن ثعلب بن وبرة بن قضاعه
3 ـ ارباب بن رئاب 14 ـ عبداللّه قضاعى
4 ـ اسعد ابو كرب حميرى 15 ـ عبداللّه (پدر حضرت محمّد صلى الله عليه و آله)
5 ـ اُمية بن ابى صلت 16 ـ عبدالمطلب (جدّ حضرت محمّد صلى الله عليه و آله)
6 ـ بحيراى راهب 17 ـ عبيد بن ابرص اسدى
7 ـ خالد بن سنان عبسى 18 ـ علاف بن شهاب تميمى
8 ـ زهير بن ابى سلمى 19 ـ عمير بن جندب جهنى
9 ـ زيد بن عمرو بن نفيل بن عبدالعزى 20 ـ كعب بن لؤى بن غالب
10 ـ سويد بن عامر مصطلقى 21 ـ ملتمس بن اُميه كنانى
11 ـ سيف بن ذى يزن 22 ـ وكيع بن زهير ايادى

ح : إنكارُ المَعادِ

الكتاب

«وَ أَمَّا الَّذِينَ كَفَرُواْ أَفَلَمْ تَكُنْ ءَايَـتِى تُتْلَى عَلَيْكُمْ فَاسْتَكْبَرْتُمْ وَ كُنتُمْ قَوْمًا مُّجْرِمِينَ * وَ إِذَا قِيلَ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَ السَّاعَةُ لاَ رَيْبَ فِيهَا قُلْتُم مَّا نَدْرِى مَا السَّاعَةُ إِن نَّظُنُّ إِلاَّ ظَنًّا وَ مَا نَحْنُ بِمُسْتَيْقِنِينَ * وَ بَدَا لَهُمْ سَيِّـئَاتُ مَا عَمِلُواْ وَ حَاقَ بِهِم مَّا كَانُواْ بِهِ يَسْتَهْزِءُونَ * وَ قِيلَ الْيَوْمَ نَنسَاكُمْ كَمَا نَسِيتُمْ لِقَآءَ يَوْمِكُمْ هَـذَا وَ مَأْوَاكُمُ النَّارُ وَ مَا لَكُم مِّن نَّـصِرِينَ * ذَ لِكُم بِأَنَّكُمُ اتَّخَذْتُمْ ءَايَـتِ اللَّهِ هُزُوًا وَ غَرَّتْكُمُ الْحَيَوةُ الدُّنْيَا فَالْيَوْمَ لاَ يُخْرَجُونَ مِنْهَا وَ لاَ هُمْ يُسْتَعْتَبُونَ ^۱ .»