ب : عوامل اجتماعى ارتجاع

عوامل اجتماعى رجعت به جاهليت، آفاتى است كه اساس نظام اسلامى را تهديد مى كند؛ مانند اختلاف كه پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله مى فرمايد:
ما اختلفت امّة بعد نبيها إلاّ ظهر أهل باطلها على أهل حقها. ^۱
هيچ امّتى پس از پيامبر اختلاف نكردند؛ مگر آنكه پيروان باطل بر پيروان حقّ پيروز شدند .
در ميان عوامل اجتماعى رجعت به جاهليت، خطرناك ترين آنها رهبرى امامان گمراه است و لذا رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود :
إنّ أخوف ما أخاف على اُمّتي الأئمّة المضلون. ^۲
بيشترين چيزى كه بر امّت خويش مى ترسم، پيشوايان گمراه كننده اند.
در حديث است كه عمر بن خطّاب از كعب پرسيد :
إنّي أسألك عن أمر فلا تكتمني ، قال : لا واللّه لا أكتمك شيئا أعلمه ، قال : ما أخوف شيءٍ تخوفه على اُمّة محمّد صلى الله عليه و آله ؟ قال : أئمّة مضلين . قال عمر : صدقت قد أسرّ إليّ ذلك وأعلمنيه رسول اللّه صلى الله عليه و آله. ^۳
از مسئله اى مى پرسم، آن را كتمان مكن. كعب گفت: «سوگند به خداوند، چيزى را كه مى دانم، كتمان نمى كنم». عمر گفت: «از چه چيزى بيش از همه بر امّت پيامبر صلى الله عليه و آله مى ترسى؟». كعب گفت: «پيشوايان گمراه كننده». عمر گفت: «درست مى گويى. رسول خدا اين را پنهانى به من فرمود».
خطر ائمّه ضلالت براى اسلام و نقش آنها در بازگشت جامعه اسلامى به دوران جاهليت، تا حدّى است كه رسول خدا صلى الله عليه و آله در حديث معتبر متّفق عليه در بين مسلمين، تأكيد مى فرمايد كه :
من مات بغير امام ، مات ميتة جاهلية.
آنكه بدون امام بميرد، به مرگ جاهلى مرده است.
و اين، بدان معناست كه امامتِ پيشوايانِ حق و عدل، پشتوانه و ضامن تداوم عصر علم و يا عصر اسلام راستين است، و بدون آن، جامعه اسلامى به جاهليت پيش از اسلام، باز مى گردد.
اين واقعيت تلخ، در تاريخ اسلام تحقّق يافت و امروز، نه تنها جوامع اسلامى، بلكه جهان با وجود همه پيشرفت هاى شگفت انگيز علوم تجربى ^۴ در دوران جاهليت اُخرى به سر مى برد.
پيغمبر اسلام صلى الله عليه و آله به مردم جهان مژده داده كه اين دوران نيز پايانى دارد و با قيام فردى از خاندان او، مهدى آل محمد صلى الله عليه و آله، جاهليت در جهان پايان خواهد يافت و با هدايت و رهبرى او، نور علم حقيقى ، جهان را فرا خواهد گرفت ، فساد و تباهى از جهان رخت برخواهد بست و عدالت، سراسر گيتى را فراخواهد گرفت. فصل هفتم اين كتاب، اشاره به اين بشارات است . اميدواريم كه تجديد حيات اسلام در ايران، مقدمه تحقّق آن بشارت باشد.

عوامل ارتجاع

مسئله مهم، شناخت عوامل رجعتِ به جاهليت و به فرموده قرآن، «انقلاب إلى الأعقاب» است . در يك نگاه كلّى، عوامل ارتجاع را به دو دسته مى توان تقسيم كرد : عوامل فردى و عوامل اجتماعى .

الف) عوامل فردى ارتجاع

همه آنچه تحت عنوان «حُجب العلم والحكمة» در كتاب «العلم والحكمة في الكتاب والسنّة» ^۱ و در اين كتاب با عنوان «آفات العقل» ^۲ ذكر شده، اسباب ارتجاعِ آحاد جامعه به جاهليت است . در حقيقت، پيامبر اسلام با مبارزه با اين موانع، دوران جاهليت نخست را پايان داد. اين آفاتِ معرفتْ به هر ميزان در هر كس تحقّق پيدا كند، او را به مرز جاهليت نزديك تر مى نمايد؛ ليكن در ميان همه عوامل فردى ارتجاع، روايتهاى بسيارى شربِ خُمر را ^۳ مورد تأكيد قرار داده است. دليل اين امر، در روايات بعدى آمده است كه خمر، امّ الفواحش و كليد هر پليدى است. در واقع، اعتياد به مسكرات و مواد تخدير كننده عقل، زمينه را براى انواع موانع معرفت فراهم مى كند و موجبات ابتلاى انسان را به عقايد، اخلاق و اعمال جاهليت، فراهم مى سازد.