79
خردگرايي در قرآن و حديث

۱۵۶.امام على عليه السلام :هر كه از عقل راهنمايى گيرد ، او را راهنمايى كند .

۱۵۷.امام على عليه السلام :آنكه از خردِ خويش پند گيرد ، راه يابد .

۱۵۸.امام على عليه السلام :هر كه مالك خردِ خود شود ، فرزانه است .

۱۵۹.امام على عليه السلام :خرد ، پوشاننده عيبهاست .

۱۶۰.امام كاظم عليه السلامـ به هشام بن حكم ـ: اى هشام! خداوند تبارك و تعالى در كتابش صاحبان خرد و فهم را بشارت داده و فرموده است : پس بشارت ده به آن بندگان من كه به سخنْ گوش فرا مى دهند و بهترين آن را پيروى مى كنند؛ اينان اند كه خدايشان راه نموده و اينان اند همان خردمندان .
اى هشام ! خداوند تعالى دلائلش را با خرد، كامل كرد ، و پيامبران را با سخنورى يارى رسانيد، و با برهان، آنان را به ربوبيّت الهى راهنمايى ساخت. خداوند [دركتابش] فرمود: «ومعبود شما، معبود يگانه اى است كه جز او هيچ معبودى نيست؛ [و اوست] بخشايشگر مهربان» . راستى كه در آفرينش آسمانها و زمين، و در پىِ يكديگر آمدن شب و روز ، و كشتى هايى كه در دريا روان اند، با آنچه به مردم مى رساند ؛ و [همچنين] آبى كه خدا از آسمان فرو فرستاده و با آن ، زمين را پس از مردنش زنده گردانيده و در آن، هرگونه جنبنده اى پراكنده ؛ و [نيز در] گردانيدن بادها و ابرى كه ميان آسمان و زمين آرميده است ، براى گروهى كه مى انديشند ، واقعا نشانه هايى [گويا ]وجود دارد .
اى هشام ! خداوند اين را نشانه قرار داد براى شناختنش به عنوان مدبّر . پس [او در كتابش] فرمود : «و شب و روز و خورشيد و ماه را براى شما رام گردانيد ، و ستارگانْ به فرمان او مسخّر شده اند . مسلما در اين [امور] ، براى مردمى كه تعقّل مى كنند، نشانه هاست» . و فرمود : «او همان كسى است كه شما را از خاكى آفريد ؛ سپس از نطفه اى ؛ آن گاه از علقه اى ؛ و بعد شما را [به صورت ]كودكى برمى آورد ، تا به كمال قوّت خود برسيد و تا سالمند شويد ؛ و از ميان شما كسى است كه مرگ پيش رس مى يابد ، و [بالاخره] تا به مدّتى كه مقرّر است ، برسيد ، و اميد كه در انديشه فرو رويد» و فرمود : «راستى كه در پىِ يكديگر آمدنِ شب و روز و آنچه خدا از روزى از آسمان فرود آورده و به [وسيله ]آن ، زمين را پس از مرگش زنده گرانيده است ؛ و [همچنين در] گردش بادها و ابرى كه در ميان آسمان و زمين آرميده است، براى گروهى كه مى انديشند، واقعا نشانه هايى [گويا] وجود دارد .
و فرمود : «[خدا] زمين را پس از مرگش زنده مى گرداند . به راستى آيات [خود ]را براى شما روشن گردانيده ايم ؛ باشد كه بينديشيد»
. و فرمود : «و باغهايى از انگور و كشتزارها و درختان خرما ؛ چه از يك ريشه و چه از غير يك ريشه كه با يك آبْ سيراب مى گردند ، و [با اين همه] برخى از آنها را در ميوه [از حيث مزه و نوع و كيفيت] بر برخى ديگر ، برترى مى دهيم» .
و فرمود : «و از نشانه هاى او [اينكه] برقى را براى شما بيم آور و اميد بخش مى نماياند ، و از آسمان ، به تدريج آبى فرو مى فرستد كه به وسيله آن ، زمين را پس از مرگش زنده مى گرداند . در اين [امر هم] براى مردمى كه تعقّل مى كنند ، قطعا نشانه هايى است» .
و فرمود : «بگو بياييد تا آنچه را پروردگارتان بر شما حرام كرده ، براى شما بخوانم : چيزى را با او شريك قرار مدهيد ، و به پدر و مادرتان احسان كنيد ، و فرزندان خود را از بيم تنگدستى مكشيد ؛ ما شما و آنان را روزى مى رسانيم ؛ و به كارهاى زشت ـ چه علنى آن و چه پوشيده[اش] ـ نزديك مشويد ، و نفسى را كه خدا حرام گردانيده ، جز به حق مكشيد . اينهاست كه [خدا] شما را به [انجام دادن ]آن سفارش كرده است ؛ باشد كه بينديشيد» .
و فرمود : «آيا در آنچه به شما روزى داده ايم ، شريكانى از بردگانتان داريد كه در آن [مال با هم] مساوى باشيد و همان طور كه شما از يكديگر بيم داريد ، از آنها بيم داشته باشيد ؟ اين گونه ، آيات خود را براى مردمى كه مى انديشند ، به تفصيل بيان مى كنيم» .
اى هشام! خداوند ، پيامبران و رسولان را به سوى بندگان فرستاد تا از خداوند ، شناختْ پيدا كنند . بهترين پاسخ دهندگان به دعوت پيامبران ، كسانى اند كه خدا را بهتر بشناسد ، و داناترين مردم به فرمان خداوند، خردمندترين آنهاست، و خردمندان، رتبه هايى عالى در دنيا و آخرت دارند .


خردگرايي در قرآن و حديث
78

۱۵۶.عنه عليه السلام :مَنِ استَرفَدَ العَقلَ أرفَدَهُ ۱ .

۱۵۷.عنه عليه السلام :مَنِ اعتَبَرَ بِعَقلِهِ استَبانَ ۲ .

۱۵۸.عنه عليه السلام :مَن مَلَكَ عَقلَهُ كانَ حَكيمًا ۳ .

۱۵۹.عنه عليه السلام :غِطاءُ العُيوبِ العَقلُ ۴ .

۱۶۰.الإمام الكاظم عليه السلامـ لِهِشامِ بنِ الحَكَمِ ـ: يا هِشامُ ، إنَّ اللّه َ تَبارَكَ وتَعالى بَشَّرَ أهلَ العَقلِ وَالفَهمِ في كِتابِهِ فَقالَ : «فَبَشِّرْ عِبَادِ * الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُوْلَـئِكَ الَّذِينَ هَدَاهُمُ اللَّهُ وَ أُوْلَئِكَ هُمْ أُوْلُواْ الْأَلْبَـبِ۵.» يا هِشامُ إنَّ اللّه َ تَبارَكَ وتَعالى أكمَلَ لِلنّاسِ الحُجَجَ بِالعُقولِ ، ونَصَرَ النَّبِيّينَ بِالبَيانِ ، ودَلَّهُم عَلى رُبوبِيَّتِهِ بِالأَدِلَّةِ ، فَقالَ :«وَ إِلَـهُكُمْ إِلَـهٌ وَ حِدٌ لاَّ إِلَـهَ إِلاَّ هُوَ الرَّحْمَـنُ الرَّحِيمُ * إِنَّ فِى خَلْقِ السَّمَـوَ تِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلَـفِ الَّيْلِ وَ النَّهَارِ وَالْفُلْكِ الَّتِى تَجْرِى فِى الْبَحْرِ بِمَا يَنفَعُ النَّاسَ وَ مَآ أَنزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّمَآءِ مِن مَّآءٍ فَأَحْيَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَ بَثَّ فِيهَا مِن كُلِّ دَآبَّةٍ وَ تَصْرِيفِ الرِّيَـحِ وَالسَّحَابِ الْمُسَخَّرِ بَيْنَ السَّمَآءِ وَ الْأَرْضِ لَأَيَـتٍ لِّقَوْمٍ يَعْقِلُونَ۶.» يا هِشامُ قَد جَعَلَ اللّه ُ ذلِكَ دَليلاً عَلى مَعرِفَتِهِ بِأَنَّ لَهُم مُدَبِّرًا ، فَقالَ : «وَسَخَّرَ لَكُمُ الَّيْلَ وَ النَّهَارَ وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ وَ النُّجُومُ مُسَخَّرَ تُ بِأَمْرِهِ إِنَّ فِى ذَلِكَ لَأَيَـتٍ لِّقَوْمٍ يَعْقِلُونَ۷. وقالَ :«هُوَ الَّذِى خَلَقَكُم مِّن تُرَابٍ ثُمَّ مِن»نُّطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ يُخْرِجُكُمْ طِفْلاً ثُمَّ لِتَبْلُغُواْ أَشُدَّكُمْ ثُمَّ لِتَكُونُواْ شُيُوخًا وَ مِنكُم مَّن يُتَوَفَّى مِن قَبْلُ وَ لِتَبْلُغُواْ أَجَلاً مُّسَمًّى وَ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ۸وقالَ :»وَ اخْتِلَـفِ الَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَ مَآ أَنزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّمَآءِ مِن رِّزْقٍ فَأَحْيَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَ تَصْرِيفِ الرِّيَـحِ وَالسَّحَابِ الْمُسَخَّرِ بَيْنَ السَّمَآءِ وَ الْأَرْضِ لَأَيَـتٍ لِّقَوْمٍ يَعْقِلُونَ۹وقالَ :«يُحْىِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا قَدْ بَيَّنَّا لَكُمُ الْأَيَـتِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ۱۰. وقالَ : «وَ جَنَّـتٌ مِّنْ أَعْنَـبٍ وَ زَرْعٌ وَ نَخِيلٌ صِنْوَانٌ وَ غَيْرُ صِنْوَانٍ»يُسْقَى بِمَآءٍ وَ حِدٍ وَنُفَضِّلُ بَعْضَهَا عَلَى بَعْضٍ فِى الْأُكُلِ إِنَّ فِى ذَ لِكَ لَأَيَـتٍ لِّقَوْمٍ يَعْقِلُونَ۱۱ . وقالَ : «وَ مِنْ ءَايَـتِهِ يُرِيكُمُ الْبَرْقَ خَوْفًا وَ طَمَعًا وَ يُنَزِّلُ مِنَ» السَّمَآءِ مَآءً فَيُحْيى بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَآ إِنَّ فِى ذَ لِكَ لَأَيَـتٍ لِّقَوْمٍ يَعْقِلُونَ۱۲ . وقالَ : «قُلْ تَعَالَوْاْ أَتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيْكُمْ أَلاَّ تُشْرِكُواْ بِهِى شَيْـئًا» وَبِالْوَ لِدَيْنِ إِحْسَـنًا وَلاَ تَقْتُلُواْ أَوْلَـدَكُم مِّنْ إِمْلَـقٍ نَّحْنُ نَرْزُقُكُمْ وَإِيَّاهُمْ وَلاَ تَقْرَبُواْ الْفَوَ حِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ وَلاَ تَقْتُلُواْ النَّفْسَ الَّتِى حَرَّمَ اللَّهُ إِلاَّ بِالْحَقِّ ذَ لِكُمْ وَصَّاكُم بِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ۱۳ . وقالَ : «هَل لَّكُم مِّن مَّا مَلَكَتْ أَيْمَـنُكُم مِّن شُرَكَآءَ فِى مَا رَزَقْنَـكُمْ فَأَنتُمْ فِيهِ سَوَآءٌ تَخَافُونَهُمْ كَخِيفَتِكُمْ أَنفُسَكُمْ كَذَ لِكَ نُفَصِّلُ الْأَيَـتِ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ۱۴...» يا هِشامُ ، ما بَعَثَ اللّه ُ أنبِياءَهُ ورُسُلَهُ إلى عِبادِهِ إلاّ لِيَعقِلوا عَنِ اللّه ِ ، فَأَحسَنُهُمُ استِجابَةً أحسَنُهُم مَعرِفَةً ، وأعلَمُهُم بِأَمرِ اللّه ِ أحسَنُهُم عَقلاً ، وأكمَلُهُم عَقلاً أرفَعُهُم دَرَجَةً فِي الدُّنيا وَالآخِرَةِ ۱۵ .

1.(۱۶۹ ـ ) غرر الحكم : ۷۹۲۵ ، ۷۷۵۶ ، ۸۲۹۵ ، ۸۲۸۲ ، ۶۴۳۴ .

2.الزمر : ۱۷ و ۱۸ .

3.البقرة : ۱۶۳ و ۱۶۴ .

4.النحل : ۱۲ .

5.غافر : ۶۷ .

6.مضمون مأخوذ من الآية ۱۶۴ من سورة البقرة ومن الآية ۵ من سورة الجاثية .

7.الحديد : ۱۷ .

8.الرعد : ۴ .

9.الروم : ۲۴ .

10.الأنعام : ۱۵۱ .

11.الروم : ۲۸ .

12.الكافي : ۱ / ۱۳ / ۱۲ عن هشام بن الحكم .

  • نام منبع :
    خردگرايي در قرآن و حديث
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1378
    نوبت چاپ :
    اوّل
تعداد بازدید : 518066
صفحه از 516
پرینت  ارسال به