مسیر کاروان اسیران کربلا

کاروان اسیران کربلا را پس از انتقال به کوفه، اندکی نگاه داشتند و سپس به سوی دمشق، پایتخت حکومت اُمویان در شام فرستادند. میان کوفه و دمشق، فقط سه راه اصلی بوده است:

الف. راه بادیه

این مسیر، کوتاه ترین راه بین این دو شهر است و حدود ۹۲۰ کیلومتر[۱]مسافت داشته است. مشکل اصلی این راه کوتاه، گذر از صحرای بزرگ است که به «بادیة الشام» مشهور بوده است. در صحراها، شهرهای بزرگ، وجود ندارند؛ امّا این به معنای نبودن راه یا چند آبادی کوچک نیست.

ب. راه کنارۀ رود فرات

کوفیان، برای مسافرت به شمال عراق و شام، از کنارۀ این رود، حرکت می کردند تا هم به آب، دسترس داشته باشند و هم از امکانات شهرها در کنارۀ فرات، استفاده کنند. لشکرهای انبوه و کاروان های بزرگ که به آب فراوان نیاز داشتند، ناگزیر از پیمودن این مسیر بودند. این راه، انشعاب های متعدّد داشته و با طول تقریبی ۱۱۹۰ تا ۱۳۳۰ کیلومتر، جای گزین مناسبی برای راه کوتاه و سختِ بادیه بوده است.

ج. راه کنارۀ رود دجله

این راه، مسیر اصلی میان کوفه و دمشق نبوده است و باید پس از پیمودن مسیر نه چندان کوتاهی، به راه کنارۀ فرات پیوست و از آن طریق، وارد دمشق شد. این مسیر از راه های دیگر، طولانی تر است و طول آن، حدود ۱۵۵۰ کیلومتر است.

راه ترجیحی

دلیل روشن و گزارش تاریخی معتبر و کهنی برای اثبات عبور کاروان اسیران کربلا از یکی از این سه راه، در دست نداریم؛ امّا برخی شواهد می توانند موجب ترجیح راه بادیه بر دو راه دیگر شوند و احتمال آن را تقویت کنند:

یک. هر دو راه کنارۀ فرات و دجله، دارای شهرهای بسیاری بوده اند و اگر این راه ها، مسیر حرکت اسیران بود، بایستی نقل هایی از مواجهۀ مردم این شهرها با کاروانیان یا مشاهده شدن آنان در آن شهرها، در منابع معتبر می آمد ـ چنان که در کربلا و کوفه و شام، چنین گزارش هایی وجود دارد ـ ، در حالی که در این باره، هیچ نقلی نیامده است. بنا بر این، به نظر می رسد که مسیر حرکت اسیران، از جایی بوده که کمترین حضور مردمی را داشته که همان مسیر بادیه است.

دو. اعتراض هایی که از لحظۀ شهادت امام حسین(ع) علیه حکومت اُمَوی، حتّی به وسیلۀ برخی طرفداران حکومت و خانوادۀ جنایتکاران، انجام یافت، قاعدتاً حکومت را از این که اسیران و سر مطهّر امام(ع) را از مسیر شهرها و آبادی های پُرجمعیتْ عبور دهند، باز می داشت.

سه. سرعت در کارهای حکومتی، یک اصل است. لازمۀ رعایت این اصل، گذر از کوتاه ترین و سریع ترین مسیر بوده است.[۲]

[۱]. فاصلۀ كوفه تا شام به خطّ كاملاً مستقیم، ۸۶۷ كیلومتر است.

[۲]. ر.ک: دانش‏نامۀ امام حسین(ع)، ج ۸، ص ۲۲۶ ـ ۲۳۴.