ما شَرٌّ بِشَرٍّ بَعدَهُ الجَنَّةُ ، و ما خَيرٌ بِخَيرٍ بَعدَهُ النّارُ ، و كُلُّ نَعيمٍ دونَ الجَنَّةِ مَحقورٌ ، و كُلُّ بَلاءٍ دونَ النّارِ عافِيَةٌ؛ ^۱
شرّى كه پس از آن بهشت است ، شر نيست و خيرى كه در پى آن ، آتش دوزخ است ، خير نيست . هر نعمتى كم تر از بهشت ، ناچيز است و هر بلا و رنجى كم تر از دوزخ ، عافيت است.
بدين ترتيب ، عقل و فطرت براى تشخيص «خير» و «شر» در همه موارد ، نيازمند «وحى»اند. «وحى» ، به عنوان سرچشمه اى كه به تمام مصلحت ها و مفسده ها احاطه دارد ، مى تواند براى تأمين سعادت ابدى انسان ، كامل ترين برنامه زندگى را ارائه كند . امام على عليه السلام در اين باره مى فرمايد:
إنَّ اللّهَ سُبحانَهُ أنزَلَ كِتابا هادِيا يُبَيِّنُ فيهِ الخَيرَ وَ الشَّرَّ فَخُذوا نَهجَ الحَقِّ ، تَهتَدوا ؛ وَ اصْدِفوا عَن سَمتِ الشَّرِّ ، تَقصِدوا؛ ^۲
خداوند متعال ، كتابى هدايتگر ، فرو فرستاده كه خوب و بد را در آن ، بيان مى كند. پس روش حق را پيش بگيريد تا راه يابيد ، و از راه بدى رويگردان شويد تا به راه آييد.

اسباب خير

تا اين جا روشن شد كه مفهومِ «خير» و الفاظ مشابه آن ، مفهومى بديهى و فطرى اند و اسلام ، كه برنامه تكامل انسان است ، او را براى رسيدن به مقصد ـ كه تكامل مادّى و معنوى و دست يافتن به كمال مطلق است ـ به انجام دادن آنها فرا مى خواند و برمى انگيزد .

نياز عقل و فطرت به وحى

نكته بسيار مهم و شايان دقّت ، اين است كه عقل و فطرت از تشخيص تمام مصاديق خير و شر ناتوان اند؛ زيرا به همه مصلحت ها و مفسده ها احاطه ندارند ، كه انسان ، گاه به دليل دلبستگى و احساس علاقه به چيزى ، آن را «خير» مى پندارد ، يا به دليل نداشتن رابطه يا علاقه به چيزى ، آن را «شر» مى انگارد . به همين جهت ، قرآن كريم به انسان هشدار مى دهد كه:
«وَعَسَى أَن تَكْرَهُواْ شَيْـئًا وَهُوَ خَيْرٌ لَّكُمْ وَعَسَى أَن تُحِبُّواْ شَيْـئًا وَهُوَ شَرٌّ لَّكُمْ^۱» ؛
چه بسا چيزى را خوش نمى داريد؛ ولى برايتان خوب است ، و چه بسا چيزى را دوست داريد؛ ولى برايتان بد است .
نيز در جايى ديگر مى فرمايد:
«فَعَسَى أَن تَكْرَهُواْ شَيْـئًا وَيَجْعَلَ اللَّهُ فِيهِ خَيْرًا كَثِيرًا^۲» ؛
چه بسا چيزى را خوش نمى داريد؛ ولى خداوند براى شما در آن ، خير فراوان قرار مى دهد .
به سخن ديگر ، آن احساس گذرا و ناپايدارى كه براى انسان پيش مى آيد و از چيزى خوشش مى آيد و با آن خو مى گيرد ، يا از چيزى بيزار و گريزان مى شود ، نشانه خير و يا شر بودنِ آن نيست ؛ بلكه ملاك خير و شر بودنِ يك چيز ، در نقش آن در آسايش ابدى و خوشبختىِ درازمدّت انسان نهفته است . از اين رو امام على عليه السلامتأكيد مى نمايد كه: