جلب توجّه مى كند ، اين است كه در متون اسلامى ، اسباب معنوى بركت ، در كنار اسباب مادّى آن ، قرار دارند . از يك سو ، روايات ما: پروا ، عبادت ، طهارت ، دعا ، نماز ، حج ، استغفار و مانند اينها را مبادى (زمينه هاى) بركت و توسعه در زندگى معرّفى مى كنند و از سوى ديگر ، دامدارى ، كشاورزى ، تجارت و كار را پشتوانه و مايه بركت و توسعه مى دانند .
آنچه از همجوارى اين دو دسته از اسباب برمى آيد ، اين است كه در جهان بينى اسلامى ، اعتقاد به تأثير معنويّت در خير و بركت و توسعه و شكوفايى مادّى ، به معناى نفىِ اسباب مادّى يا كم رنگ كردن نقش آنها در توسعه نيست ؛ بلكه بدين معناست كه اسلام ، علاوه بر اسباب مادّى شناخته شده براى توسعه ، اسباب ناشناخته و نامرئى ديگرى را هم مؤثّر مى داند و معتقد است كه باورهاى صحيح دينى ، اخلاق شايسته ، و اعمال نيكو نيز در شكوفايى و توسعه اقتصادى جامعه، نقش دارند .
قرآن كريم در اين باره تصريح مى كند كه:
«وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى ءَامَنُواْ وَاتَّقَوْاْ لَفَتَحْنَا عَلَيْهِم بَرَكَـتٍ مِّنَ السَّمَآءِ وَالأَْرْضِ ؛ ¹
اگر اهل آبادى ها ايمان آورده ، پروا مى ورزيدند ، بركت هايى را از آسمان و زمين بر آنان مى گشاديم» .
خداوند ، در آيه ديگرى از قول حضرت نوح عليه السلاممى فرمايد :
«فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُواْ رَبَّكُمْ إِنَّهُ كَانَ غَفَّارًا * يُرْسِلِ السَّمَآءَ عَلَيْكُم مِّدْرَارًا * وَ يُمْدِدْكُم بِأَمْوَ لٍ وَ بَنِينَ وَ يَجْعَل لَّكُمْ جَنَّـتٍ وَ يَجْعَل لَّكُمْ أَنْهَـرًا ؛ ²

ماندن نام به سبب آنان است؛ و بركت در غذا ، آن است كه به طور مثال ، گروه زيادى با آن سير شوند؛ و بركت در وقت ، آن است كه كارى در آن بگنجد كه معمولاً در وقتى همانند آن نمى گنجد. ^۱
نگاه كلّى به بخش دوم اين مجموعه ، نشان مى دهد كه گستره كاربرد واژه «بركت» در قرآن و حديث در ابعاد و زمينه هاى گوناگون ، تا چه حد است. از اين رو ، تحقيق و تحليل اين متون ، فوق العاده حايز اهميّت است .

منشأ همه بركات

فصل نخست اين بخش بر اين تأكيد دارد كه منشأ و سرآغاز همه خيرات و بركات در نظام آفرينش ، خداوند متعال است و همه آفريده ها ، چه بدانند و چه ندانند ، چه بخواهند و چه نخواهند ، به اندازه ظرفيّت و شايستگى خود ، از بركات الهى برخوردارند.

اسباب بركت

فصل دوم كه گسترده ترين قسمت اين بخش است ، بيشترين آيات و احاديث «بركت» را در خود جا داده است و در آن به موضوعاتى همچون: اسبابِ (عوامل) مادّى و معنوى «بركت» و تداوم و رشد «خير» در زمينه هاى مختلف ، پرداخته شده است .
در اين زمينه ، چند نكته قابل توجّه اند :

1 . همجوارى اسباب مادّى و معنوى

در بررسىِ اسباب بركت از نگاه قرآن و حديث ، نخستين نكته مهمّى كه