تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة

مجموعه ای از احادیث در ابواب مختلف فقه که بسیار مورد مراجعه ی فقیهان است.

یکی از جوامع روایی متأخر به شمار می رود. این کتاب مجموعه ای کامل و معتبر از روایات پیامبر اکرم و اهل بیت علیهم السلام درباره احکام شرعی و فقهی در۵۰ باب است. همچنین مطالب مفصلی دربارۀ مصادر، اسانید و رجال حدیث را شامل است.

شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه را در مدت ۲۰ سال نگاشته و در سال ۱۰۸۲ق به اتمام رسانده است. وی دربارۀ انگیزه تألیف این کتاب در مقدمه می نویسد:

«مدّتها بود که از فکر و قلم خود درخواست می کردم و عزم و همت خود را بر آن می داشتم تا کتابی را به نگارش درآورم که آرزو را برآورده سازد و در علم و عمل سرآمد و شامل احادیث مسائل شرعی و نصوص احکام فرعی باشد. احادیثی که در کتاب های معتبر و صحیح روایی باشد که علمای بزرگ ما تصریح به صحت و اعتبار آنها کرده اند تا پناهگاهی برای خودم در مسائل شرعی باشد و مرجعی برای هدایت شیعه شود و من هم در ثواب هر کس که از نور آن بهره گیرد و با پرچم مناره های آن هدایت گردد و از تابش خورشید و ماه آن بهره مند شود شریک باشم و چه گنجینه ای بزرگتر از ثوابی که تا روز قیامت ادامه یابد ان شاء الله».

کتاب شامل ۳۶ هزار روایت دربارۀ احکام شرعی، فرائض و آداب است که به ترتیب ابواب فقهی از کتاب طهارت تا کتاب دیات به صورت باب های جداگانه تدوین شده است.

سعی وی بر آن بوده تا برای هر مسئله شرعی بابی مستقل اختصاص دهد و این خود موجب شده تا دسترسی به روایات کتاب بسیار آسان شود و مراجعه کننده به راحتی بتواند روایات مورد نظر در هر موضوع را پیدا کند. افزون بر آن مسائل جدیدی را نیز با توجه به مضمون روایات با نظمی جدید مرتب کرده است.

این کتاب چنان استوار نوشته شده است که علامه سید حسن صدر درباره اش می نویسد:

«کتاب وسائل الشیعة درباره احکام شرعی نگاشته شده است. این کتاب به گونه ای نوشته شده که به راحتی می توان از آن استفاده نمود و به مطالب آن دسترسی پیدا کرد. در این کتاب میان استدلال و فقه و کلمات فقها به بهترین شکل و صحیح ترین راه و معتبرترین مأخذ جمع شده است. هرگاه فقیه و مجتهد متبحری در این کتاب نظر کند آنچه را می خواهد همانند مرواریدهایی که به نظم چیده شده می یابد. هیچ مطلب مشکل و معضلی نیست که به آن نپرداخته باشد و موجب حیرت علما گشته و مانند آیه قرآن در برابر دیگر سخنان مطرح شده است».

احادیث این کتاب شامل احادیث کتب اربعه و دیگر کتب معتبر روایی است. از این رو، این کتاب بر کتابهایی مثل وافی فیض کاشانی که فقط شامل احادیث کتب اربعه است، برتری دارد. افزون بر این، دیگر ویژگی های این کتاب را می توان چنین برشمرد:

نقل تمامی احادیث به همراه سند آنها.
ذکر تمامی روایات یک مسأله در یک باب.
توضیحات مؤلف ذیل احادیث، به ویژه در جمع روایات متعارض.
استنباط مؤلف از روایات و قراردادن عنوان ابواب.
تقطیع احادیث مفصلی که متضمن چند حکم است.
ارجاع هر باب به ابواب مناسب. این ارجاعات در چاپ های جدید توسط مصصحان و محققان با رقم و عدد در پاورقی ها مشخص شده است.
آغازنمودن هر باب با روایات صحیح و معتبر و آوردن روایات مرسل یا ضعیف در پایان هر باب.
فوائد ۱۲گانه معرفی مصادر و برخی مباحث علوم و رجال در پایان کتاب به عنوان خاتمه.
یکی دیگر از وجوه اهمیت این کتاب آنکه شیخ حر عاملی آن را بارها بازبینی کرده است.

شروح وسائل الشیعه

تحریر وسائل الشیعه و تحبیر مسائل الشریعه، نوشته شیخ حر عاملی (خود مؤلف نخستین شارح کتاب خویش است).
تعلیقه ای بر وسائل الشیعه، نوشته شیخ حر عاملی.
هدایة الأمة إلی أحکام الأئمة ، نوشته شیخ حر عاملی.
شرح وسائل الشیعه، نوشته شیخ محمد مقابی بحرانی.
شرح وسائل الشیعه، نوشته محمد رضی قزوینی.
الاشارات و الدلائل إلی ما تقدم أو تأخر فی وسائل، نوشته شیخ عبدالصاحب جواهری.
شرح وسائل الشیعه، نوشته سید محمد علی موحد ابطحی.
شرح وسائل الشیعه، نوشته آیت الله خویی.
مستدرک الوسائل، نوشته علامه محدث نوری.
المعجم المفهرس لألفاظ وسائل الشیعه، سید حسن طبیبی (ده جلد).
المعجم المفهرس لألفاظ احادیث وسائل الشیعه، با اشراف علی رضا برازش (هفت جلد).
مفتاح الوسائل، سید جواد مصطفوی.
تلخیص وسائل الشیعه، میرزا مهدی صادقی تبریزی.
الدلیل الغوی الی الفاظ وسائل الشیعه، طالب السنجری.

ترجمه وسائل الشیعه

برخی از بخشهای آن به صورت مستقل ترجمه شده اند که می توان موارد زیر را برشمرد:

الف) ترجمۀ «جهاد النفس وسائل الشیعه» از سوی مترجمین مختلف. از جمله به قلم علی صحت (دفتر نشر فرهنگ اهل بیت علهیم السلام، قم)، علی افراسیابی (انتشارات نهاوندیان، قم)، و مهدي صالح ابوالقاسمى (عصر رهایی، ۱۳۸۶، قم).

ب) ترجمۀ ابواب العشره از وسائل الشیعه با عنوان سبک زندگی اسلامی به قلم غلامرضا حسنی (نفری، ۱۳۹۴ش، قم).

ج) آداب معاشرت از دیدگاه معصومین علیهم السلام (برگزیده ای از وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه) به قلم محمدعلی فارابی و یعقوب عباسی علی کمر (بنیاد پژوهشهای اسلامی، ۱۳۷۹ش، مشهد).

د) آداب سفر حج و غیر آن: برگزیده از وسائل الشیعه به قلم علی حبیبی (پیام یاس، ۱۳۸۷ش، تهران.

هـ) آیین تندرستی (ترجمه جلد ۱۷ - ۱۶ وسایل الشیعه)، محمد حسین ورپشتی (آصف، ۱۳۹۰، قم).

چاپهای وسائل الشیعه

نخستین بار با تصحیح آیت الله شهید شیخ فضل الله نوری در ۶ جلد رحلی.
با تعلیقات عبدالرحیم ربانی شیرازی در سال ۱۴۰۳ق در ۲۰ جلد.
چاپ انتشارات آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث قم در سال ۱۴۱۴ق در ۳۰ جلد.

گفتنی است که کتاب «آشنایی با وسائل الشیعه» نوشتۀ حسین رحمانی تیرکلائی (عالم افروز، ۱۳۸۴، کاشمر) نیز گامی در جهت آشنایی با این کتاب برای عامۀ مردم به شمار می رود.

تهیه و تنظیم: عباسعلی مردی