۹۲.امام عسكرى عليه السلام :در محضر امام صادق عليه السلام از جدال در دين سخن به ميان آمد و اين كه رسول خدا و امامان عليه السلام از اين كار نهى كرده اند . امام صادق عليه السلامفرمود : «به طور مطلق از آن نهى نشده؛ ولى از جدال به غير روش نيكو نهى شده است . مگر نشنيده ايد كه خداى ـ عزّوجلّ ـ مى فرمايد :و با اهل كتاب ، جز به [شيوه اى] كه بهتر است ، مجادله مكنيد و در جاى ديگر فرموده : با اندرز نيكو به راه پروردگارت دعوت كن و با آنان به [شيوه اى] كه نيكوتر است ، مجادله نما .
بنابراين ، جدال به روش نيكو را دانشوران با دين همراه ساختند و جدال به غير روش احسن ، حرام است . خدا آن را بر پيروان ما حرام ساخته است . چگونه خدا جدال را به طور كلّى حرام كرده است ، در حالى كه مى فرمايد : وگفتند : هرگز كسى به بهشت در نيايد ، مگر آن كه يهودى و يا ترسا باشد و مى فرمايد : اين آرزوهاى [واهى] ايشان است . بگو : اگر راست مى گوييد ، دليل خود را بياوريد .
بنابراين ، دانش درست و ايمان را به برهان دانسته است و آيا جز در جدال به روش نيكو ، برهان آورده مى شود؟» .
گفته شد : اى فرزند رسول خدا ! جدال به روش نيكو و جدال به روش غير نيكو چيست؟
فرمود : «جدال به روش غير نيكو ، آن است كه با باطل پيشه مجادله كنى . او باطلى را براى تو مطرح كند و تو با حجّتى كه خدا قرار داده آن را پاسخ نگويى؛ بلكه حرفش را انكار كنى و يا حقّى را كه شخص باطلگرا مى خواهد با آن به نفع حرف باطلش استدلال كند ، از ترس آن كه در آن مطلب حق ، حجّتى بر تو باشد آن را انكار كنى؛ چرا كه نمى دانى چگونه از استدلال وى رهايى يابى . اين روش كه موجب ايجاد فتنه بر برادران كه توان و يا باطلگرايان شوند ، بر شيعه ما حرام است ؛ زيرا باطلگرايان ، ناتوانى ناتوان هاى شما را در هنگام مجادله و ضعف دليل هاى وى را حجّتى بر باطل خود قرار مى دهند .
امّا ضعيفان شما از اين كه ناتوانى طرفدار حق را در برابر طرفدار باطل مى بينند ، غمگين مى شوند .
امّا جدال به روش نيكو ، همان است كه خداوند به پيامبرش فرمان داده با منكران حياتِ پس از مرگ و زنده ساختن مردگان ، مباحثه كند .
خداوند ، از پيامبرش چنين گزارش مى كند : و براى ما مثلى آورد و آفرينش خود را فراموش كرد؛ گفت : چه كسى اين استخوان ها را كه پوسيده است ، زندگى مى بخشد؟ . خداوند در پاسخ به آن مى فرمايد : بگو اى محمّد ! همان كسى كه نخستين بار آن را پديد آورد و اوست كه به هر گونه آفرينشى داناست . همو كه برايتان در درخت سبزفام ، اخگر نهاد كه از آن [چون نيازتان افتاد] آتش مى افروزيد تا آخر سوره .
خداوند از پيامبرش خواسته تا با باطل پيشه اى كه مى گويد : چگونه رواست اين استخوان هاى پوسيده برانگيخته شوند ، مجادله كند . خداوند مى گويد : همان كسى كه نخستين بار آن را پديد آورد . آيا آن كه آنها را از هيچ آفريده ، از اين كه پس از پوسيدن ، دوباره برگرداند ، عاجز است؟ بلكه ايجاد اوّليه آن در پيش شما مشكل تر از برگرداندن آنهاست .
سپس گفت : همو كه برايتان در درخت سبزفام اخگر نهاد ؛ يعنى هنگامى كه آتش سوزنده را در درون درخت سرسبز و خيس قرار داد و آن را از درون درخت بيرون آورد ، به شما فهماند كه او به بازگرداندن آنچه متلاشى شده ، تواناتر است» .
آن گاه فرمود : آيا كسى كه آسمان ها و زمين را آفريده ، توانا نيست كه [باز ]مانند آنها را بيافريند؟ آرى ؛ اوست آفريننده دانا ؛ يعنى هنگامى كه آفرينش آسمان ها و زمين بزرگ تر و دورتر است ، در تصوّر و توان شما از اين كه پس از نابود شدن ، دوباره برگردند ، پس چگونه آفرينش چيزهاى شگفت و سخت از نظر خودتان را بر خداوند ، روا مى دانيد؛ ولى آفرينش دوباره چيزى كه به نظر شما آسان تر است ، روا نمى دانيد؟» .
سپس امام صادق عليه السلامفرمود : «اين ، جدال به روش نيكوست؛ چرا كه در آن ، نابودى بهانه كافران و زدودن شبهه آنان است .
امّا جدال به غير روش نيكو ، اين است كه منكر حقّى گردى كه در مجادله با طرف مقابل ، نمى توانى بين آن و بين باطل ، فرق بگذارى و باطلِ وى را با انكار حق ، رد مى كنى . پس اين جدال ، حرام است . چون در اين صورت ، تو نيز مثل او هستى . او حقّى را منكر شده و تو هم حقّ ديگرى را منكر شده اى» .
امام حسن عسكرى عليه السلام فرمود كه شخصى خطاب به امام صادق عليه السلامگفت : اى فرزند رسول خدا ! آيا پيامبر صلى الله عليه و آله هم مجادله كرده است؟
امام صادق عليه السلامفرمود : «هر گمانى كه به رسول خدا مى برى ، گمان مخالفت با خدا را در حق وى مبر . مگر خدا نگفت : باآنان به نيكوترين روش ، مجادله كن و گفت : بگو آن كه براى اوّلين بار ايجاد كرد ، زنده اش مى كند ؟ خداوند ، براى چه كسى مَثَل زده است؟ آيا مى پندارى كه رسول خدا با دستور خدا مخالفت كرده است و بر آنچه كه خدا دستور داده ، مجادله نكرده و از آنچه كه خدا دستور داده خبر بدهد ، خبر نداده است؟» .
