كلام ، بر به كارگيرى فراوان گفتگو در آشناسازى مردم با حقايق در عصر رسالت خاتم ، دلالت مى كند . دشمنان اسلام كه از مقدار كارآيى كلام و بلاغت پيامبر خدا آگاهى داشتند ، به هر شكلى براى پيشگيرى از همكلام شدن و گفتگوى مردم با وى ، تلاش مى كردند و حتّى مواقعى با فرياد ، ضجّه و سوت زدن ، تلاش مى كردند در هنگام قرآن خواندن آن حضرت ، مانع شنيدن كلام ايشان توسط مردم گردند و گاه به كسانى كه تصميم داشتند دور خانه كعبه طواف كنند ، توصيه مى كردند در گوش خود پنبه بگذارند تا كلام رسول خدا آنان را جذب نكند .
به هر حال ، گفتگوهاى پيامبر صلى الله عليه و آله و اهل بيت وى ، بخش مهمّى از تاريخ درخشان اسلام را شكل مى دهد و در فصل پنجم اين كتاب ، نمونه هايى از آن را ارائه خواهيم كرد .
از اين رو ، درباره پيشنهاد گفتگوى تمدن ها كه از سوى رئيس جمهورى محترم جمهورى اسلامى ايران عرضه شد ، بايد به اين نكته توجّه كرد كه اين پيشنهاد ، در تاريخ اسلام ، مسئله جديدى نيست؛ بلكه اين پيشنهاد ، فراخوانى است كه اسلامِ چهارده قرن پيش، مطرح كرده است و امروز به گوش دنيا رسيده است .
ما پذيرش پيشنهاد فوق را به وسيله سازمان ملل متحد ، به فال نيك مى گيريم و در اين پذيرش ، نشانه هايى از جايگزينى عقل و منطق به جاى شيوه هاى زور و تزوير و نيرنگ را در آينده مى بينيم ، چنان كه قرآن ، از وارث ^۱

انديشه ، انديشه جديدى به وجود مى آيد كه بين آن دو را آشتى مى دهد و اين انديشه ، سنتز ناميده مى شود . آنان به اين شكل ، آنچه را كه معمولاً در مجادله ها به وجود مى آيد ، به همه عالم ، سرايت دادند . ^۱

گفتگو در تاريخ اديان و مذاهب

جدل و نقد ، از ديرباز بين پيروان اديان گوناگون ، رواج داشت . پيش از اسلام ، آتش مجادله بين اديان و مذاهب زير شعله ور بود :
1 ـ جدل بين مسيحيان و مشركان ،
2 ـ جدل بين يهوديان و مشركان ،
3 ـ جدل بين موحّدان حنيف و مشركان ،
4 ـ جدل بين يهوديان و مسيحيان ،
5 ـ جدل بين مذهب هاى يهودى همچون ربّانيان وقرّاء ،
6 ـ جدل بين فرقه هاى مسيحى ، همچون جدل درباره تثليث و رابطه عيسى عليه السلام و خدا .

ج . گفتگو در اسلام

اسلام ، بيش از هر دينى به گفتگو به عنوان اصلى براى آگاه سازى مردم از حقايق هستى و آشنا ساختن آنان با روش تكاملى خود و دستيابى به تمدن برتر ، پاى فشرده است . بزرگ ترين معجزه اى كه پيامبر خاتم صلى الله عليه و آله براى آشنا ساختن مردم با حقيقت تمدن اسلامى آورد ، «كلام» بود .