گذری بر سند و درنگی در متن حديث « اخوک دينک… » - صفحه 27

شيخ حسين بن شهاب الدين کرکي نيز ـ که از هم‌انديشان و هم‌عصرهاي استرآبادي است ـ با آن که فصل سومي را در باره «انه لا يجوز العمل بالادلة العقلية الظنية المستندة الي الرأي و الاجتهاد فيما لم يعلم حکمه من جهة الائمة عليه السلام ...» مي‌گشايد، از اين حديث يادي نمي‌کند ۱ . وي همچنين، با آن که با گشودن «الباب السادس في الاحتياط»، مي‌خواهد روايات وجوب احتياط را گزارش کند، باز هم حديث «اخوک دينک ...» را ياد آور نمي‌شود. ۲
شيخ حر عاملي نيز با آن که اين حديث را در کتاب وسائل الشيعة، زير عنوان «باب وجوب التوقف و الاحتياط في القضاء و الفتوي و العمل في کل مسئلة نظرية لم يعلم حکمها بنص منهم عليهم السلام» آورده است ۳ ، آن را در نوشته ديگر خود ۴ ، با آن که در کتاب القضاء به بابي داراي دوازده حديث و «في وجوب التوقف والاحتياط في کل حکم لم يثبت عن الائمة عليهم السلام...» پرداخته، گزارش نکرده است.
مرحوم مجلسي نيز اين حديث را در کتاب نامدار خود، بحار الانوار ۵ زير عنوان «[الـ] باب 31 التوقف عند الشبهات و الاحتياط في الدين» ـ که به لحاظ وجوب يا استحباب اين توقف و احتياط، خنثي و بي‌طرف است ـ يادآوري کرده است.
شيخ يوسف بحراني، فقيه و محدث بزرگ اخباريان ـ که معاصر و معاشرِ آقا وحيد بهبهاني هم بوده ـ در نوشته ارجمند خويش الحدائق الناضرة در چهارمين مقدمه ـ که «في الاحتياط» است ۶ ـ به اخبار احتياط نيز پرداخته ۷ و در آن، افزون بر يادآوري حديث «اخوک دينک...»، گفته است که پيام اين حديث، بهتر بودن عمل به احتياط است، نه گريز ناپذيري‌اش. ۸
بدين ترتيب، پيدا نيست آن گروه بزرگ اخباري که هنگام دچار شدن به شک در تکليف، هر گاه پاي شبهه حکميه تحريميه در کار باشد و نصي در ميان نباشد، دست به دامان حديث «اخوک دينک ...» مي‌شوند، چه کساني‌اند. ما نيز تا آن جا که توانستيم در نوشته‌هاي اخباريان جستجو کرديم، تنها شيخ حر عاملي را يافتيم که با يک کارکرد دو گانه، در يک کتاب خود، گر چه از وجوب احتياط سخن گفته، ولي از حديث ياد شده سخني به ميان نياورده و در ديگري، هم از وجوب احتياط و هم از آن حديث سخن گفته است. ۹ سخن شيخ يوسف بحراني را هم که گزارش کرديم.
نيز چنين مي‌نمايد که کارزار سنگين اصوليان با آن گروه بزرگ اخباريان و پافشاري بر سر اين نکته که پيام حديث «اخوک دينک ...»، برتر بودن و استحباب احتياط هنگام شک ياد شده است، نه گريز

1.. هداية الابرار، ص ۱۴۳ ـ ۱۴۹.

2.. همان، ص ۲۳۱ـ ۲۳۳.

3.. ر.ک : ج ۱۸، ص ۱۲۳، باب ۱۲ از ابواب صفات قاضي، ح ۴۱.

4.. هداية الامة، ج ۸، ص ۳۸۶ ـ ۳۸۵.

5.. ر.ک : ج ۲، ص ۲۵۸، ح ۴.

6.. ر. ک : ج ۱، ص ۶۵.

7.. همان، ص ۷۶، ۷۷.

8.. همان، ص ۷۶.

9.. گفتني است، مرحوم شيخ حر عاملي کتاب هداية الامة را پس از وسائل الشيعة نوشته (ر.ک: هداية الامة، ج ۱، صفحة آغازين مقدمه) و معناي اين سخن آن است که از حديث« اخوک دينک...» به عنوان دستاويزي براي وجوب احتياط، روگردان شده است.

صفحه از 35