پارهاي از احاديث من، پارهاي ديگر از آنها را نسخ ميكند؛ همانند نسخ قرآن.
به نقل از امام علي عليه السلام نيز آمده است:
فانّ امر النبي صلي الله عليه و آله و سلم مثل القرآن ناسخ و منسوخ و خاص و عام و محكم و متشابه؛۱
فرمان پيامبر صلي الله عليه و آله و سلمهمانند قرآن، مشتمل بر ناسخ و منسوخ، خاص و عام و محكم و متشابه است.
در مقابل، مفاد روايتي از امام صادق عليه السلام حاکي از وجود اين نوع نسخ در احاديث ائمه اهل بيت عليهم السلام است. بر اساس اين روايت ـ كه مرحوم كليني آن را با سند معتبر از محمدبن مسلم نقل ميكند ـ وي از آن حضرت ميپرسد: ما بال اقوام يروون عن فلان و فلان، عن رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم لايتهمون بالكذب فيجئي منكم خلافه؟ چگونه است گروهي كه به دروغگويي هم متهم نيستند، از فلان و فلان شخص از رسول خدا عليه السلام روايت ميكنند، ولي پس از آن، از ناحيه شما سخني بر خلاف آن صادر ميگردد؟ حضرت پاسخ ميدهد:
إنّ الحديث ينسخ كما ينسخ القرآن.۲
فعل «ينسخ» در اين روايت، به هر دو صورت معلوم و مجهول، قابل خواندن است كه در فرض نخست، مقصود از «الحديث»، حديث ائمه عليهم السلام و در فرض دوم مراد از آن، حديث پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم خواهد بود؛ ولي به هر حال، نتيجه هر دو فرض آن است كه احاديث ائمه عليهم السلام ميتواند ناسخ احاديث پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم باشد.
در ميان عالمان اصول، آيةالله ناييني، التزام به امكان نسخ پس از پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم را به طور خلاصه، خالي از محذور دانسته است؛ گر چه بر اساس گفته وي وقوع اين امر، دشوار به نظر ميرسد. ۳
محقق مزبور، به بيان علت يا علل دشوار بودن اين امر نپرداخته است، ولي چنان كه برخي ديگر از اصوليان اشاره كردهاند، ۴ بايد راز اين دشواري را در اجماع امت اسلامي بر اختصاص داشتن نسخ به زمان پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم دانست.
چنان كه از عبارتهاي اين عالمان و مثالهاي مذكور در توضيحاتشان استفاده ميشود، بحث آنان در موارد خاصي است كه پس از صدور عمومات و سپري شدن مدتي از زمان عمل به آنها وارد شود؛ مانند حديث«لا ترث النساء من عقار الدور شيئاً؛ ۵ زنان، هيچ ارثي از زمين منازل نميبرند». از امام صادق عليه السلام نسبت به احاديثي كه به اقتضاي شمول و عموميت آنها، زنان از همه تركه ميت ارث ميبرند. در اين گونه موارد، افزون بر مشكل مخالفت با اجماع، ملتزم شدن به ناسخ بودن احاديث ائمه عليهم السلام با اين مشكل مواجه است كه شمار قابل توجهي از اين احاديث، خاص هستند، و لازمه ناسخ دانستن همه آنها
1.. الكافي، ج۱، ص۶۳.
2.. وسائل الشيعة، ج۱۸، ص۷۷.
3.. ر.ک: اجود التقريرات، ج۱، ص۵۰۸.
4.. ر.ک: المحصول في علم الاصول، ج۲، ص۵۸۳؛ الوسيط في اصول الفقه، ج۱، ص۲۲۲.
5.. وسائل الشيعة، ج۱۷، ص۵۱۹.