رد ادّعاي شدت ضعف طرق حديث سفينه
1. يکي از مسائل مهم اين است که بيان کنيم که حديث ضعيف با شرايط معيني، به وسيله کثرت طريق‌ها تقويت مي‌گردد. بايد ديد آيا اين شرايط در حديث سفينه جمع شده است يا نه. به عبارت ديگر، آيا حديث سفينه در نهايت ضعف است، چنان که الباني ادعا کرده است و به گونه‌اي که ممکن نيست معاضدت شود يا آن که ضعف آن خفيف است و با مجموعه طرق اعتبار آن بالا مي‌رود.
الباني تحت عنوان «تقويت حديث به کثرت طرق، مطلق نيست»، گفته است:
نزد اهل علم مشهور است که اگر حديثي با طرق متعدد نقل شود، به وسيله کثرت طرق تقويت مي‌شود و حجت به حساب مي‌آيد؛ اگر چه تمامي طرق به خودي خود ضعيف باشند. اما اين سخن، مطلق نيست، بلکه محققان آن را به شرايطي مقيد کرده‌اند و در صورتي که ضعف روات در طرق مختلف ناشي از ضعف حافظه آنها باشد، نه از متهم بودن آنها در صداقت و يا دين. و گرنه اين روايت تقويت نمي‌شود؛ هر چند طريق آن بسيار باشد ۱ .
واضح است که قاعده ياد شده شامل رواياتي مي‌شود که ضعف آنها ناشي از فريب يا ارسال و غيره باشد.
ابن صلاح مي‌گويد:
هر ضعفي در حديث به سبب نقل آن از طريق مختلف برطرف نمي‌شود، بلکه تفاوت دارد. ممکن است ضعف ناشي از قدرت حافظ راوي آن باشد؛ با اين که راوي اهل صدق و ديانت است. اگر ببينيم که آنچه او نقل کرده، از طريق ديگري که به درستي ضبط آن باور داريم، نقل شده، که در اين صورت ضعف برطرف مي‌شود. يا اين که ضعف از ناحيه ارسال سنه باشد. اين ضعف برطرف شدني است، چنان که در روايت مرسلي که امام حافظي نقل مي‌کند، اگر ضعف کمي باشد، به وسيله روايتي از طريق ديگر برطرف مي‌شود. ضعفي نيز ممکن است باشد که به خاطر قوت ضعف و ناتواني جبران کننده از جبران و مقاوت آن، ضعفش برطرف نشود. مثال براي اين ضعف، ضعفي است که از متهم بودن راوي به کذب يا شاذ بودن حديث ناشي مي‌گردد. ۲
ابن حجر مي‌گويد:
هر گاه بدي حفظ با حديث معتبري مورد متابعت قرار گيرد و نيز هر گاه خبر مستور يا مرسلي و يا مدلّسي اين گونه شود، اين احاديث حسن مي‌گردد؛ البته نه حسن بذاته، بلکه با جمع همه آنها اين چنين مي‌گردد. ۳
تهانوي در قواعد في علوم الحديث مي‌گويد:
1.. تمام النّعمة، ص ۳۱.
2.. مقدمة ابن الصلاح، ج ۱، ص ۳۴.
3.. نخبة الفکر، ص ۲۰.
