لعترته، واستهانة لحرمته، كأنما يقتل منه ومن أهل بيته قوماً من كفرة الترك والديلم، ولا يخاف من الله نقمة، ولا يراقب منه سطوة، فبتر الله عمره، أخبث أصله وفرعه، وسلبه ما تحت يده، وأعد له من عذابه وعقوبته، ما استحقه من الله بمعصيته. ^۱

روش تاريخي در شرح

هر مؤلّفي در تأليف شيوه و روشي دارد، و موسوعه‌نگاران در نگاشتهخود روش‌هاي متعددي را پي مي‌گيرند. کتاب ابن ابي الحديد، پيش از آن که شرح خاص يک کتاب خاص باشد، موسوعه و دانش‌نامه‌اي است در موضوعات مختلف و زمينه‌هاي گوناگون، و اين به دو امر بازمي‌گردد: نخست شموليت و جامعيت نهج‌البلاغه که طبق گفته شارح، علوم و فنون متنوعي را دربردارد و دوم جامع الاطراف بودن ابن ابي الحديد در علوم اسلامي و غير اسلامي که شرح کتابي چون نهج البلاغه آن را مي‌طلبد. اين علامه مدايني در شرحش بر نهج‌البلاغه از منابع مختلف و بسياري در دانش‌هاي متعددي چون کلام و ادب و تاريخ و فلک و... بهره برده است. دليل آن است که وي مستقيماً از کتاب‌خانه شاهنشاهي بغداد استفاده مي‌کرد ^۲ ، از نگاهي گذرا بر کتاب، گونه‌گوني زمينه‌هايي که شارح در بيان سخن امام بدان وارد شده است برمي‌آيد. وي در شرح خود بر نهج از روش‌هايي چند بهره برده است كه از مهم‌ترين آنهاست: 1. منهج تاريخي؛ 2. منهج كلامي؛ 3. منهج ادبي؛ 4. منهج بلاغي؛ 5. منهج لغوي. منهج و روش تاريخي را مي‌توان در رأس مناهج اين شرح دانست و مي‌توان آن را شرحي تاريخي دانست. وي از منابع تاريخي مهم و دست اول و به اصطلاح امهات كتب استفاده کرده است که برخي از مطالب آن را امروزه، حتي در صورت وجود کتاب، در کتاب نمي‌يابيم، و چون خود او مدت‌ها سرپرست كتابخانه هاي بغداد بوده است، امكانات بسياري در اختيار داشته و طبيعي است كه كتابخانه ده‌هزار جلدي ابن علقمي هم در اختيار او بوده است، به عنوان مثال در همين مطالب تاريخي از كتاب‌هايي استفاده كرده كه بيشتر آنها پيش از تاريخ طبري تأليف شده است و برخي از آنها مورد استفاده طبري و در اختيار او نبوده است. ^۳
اين استفاده به همين بسنده نمي‌شود، بلکه عناوين و بخش‌هايي از کتاب‌هاي بسياري را که در شمار ميراث مفقود عربي است، در خود جاي داده است؛ به گونه‌اي که خواننده مي‌تواند از هر فصلي مطلب جديدي برداشت کند، اگر نگويم در هر صفحه‌اي چيز جديدي مي‌تواند يافت. لذا آن همواره کتابي کهن و در عين حال نو است. و به قول دکتر صفا خلوصي، تاريخ اسلامي از عهد رسالت تا سال 623 ق‌ يعني سيزده سال پيش از سقوط بغداد به دست تاتار در مجلدات کتاب پخش است. و بسياري مطالب تاريخي ديگر، از جمله کتاب وقعة صفين اثر نصر بن مزاحم المنقري، و كتاب التاج اثر ابن الراوندي، و كتاب العباسية اثر جاحظ، و الموفقيات از زبير بن بكار، و كتاب السقيفة اثر احمد بن عبد العزيز الجوهري، و كتاب