گوهرهاي گفتار معصومين(، کتاب خصائص ‌الأئمة را تدوين کرد، امّا گرفتاريهاي او مانع از اتمام اين اثر شد، و تنها بخش مربوط به امام علي( به همراه سخنان کوتاه و حکمتها و مَثَل‌هاي شگفت آن حضرت، سامان يافت. دوستانش با ديدن اين مجموعه نفيس، وي را در به سامان رساندن آن تشويق کردند، تا آنجا که شريف رضي بر اين کار همت گمارد, خود در اين باره مي‌نويسد:
استحسن جماعة من الأصدقاء والإخوان ما اشتمل عليه الفصل المقدم ذکره معجبين ببدائعه ومتعجبين من نواصعه وسألوني عند ذلک أن أبدأ بتأليف کتاب يحتوي على مختار کلام مولانا أمير المؤمنين( في جميع فنونه، ومتشعبات غصونه، من خطب وکتب ومواعظ وآداب علما أن ذلک يتضمن عجائب البلاغة وغرائب الفصاحة وجواهر العربية وثواقب الکلم الدينية والدنيوية ما لا يوجد مجتمعا في کلام ولا مجموع الأطراف في کتاب. إذ کان أمير المؤمنين( مشرع الفصاحة وموردها ومنشأ البلاغة ومولدها.
تني چند از دوستان و برادران، آنچه را در آن فصل بود، نيکو شمردند و از ديدن معنيهاي زيبا و اسلوب بديع و دل‌ربا، لذت بردند و به شگفت ماندند و خواستند تا کتابي بپردازم و گزيده سخنان مولا اميرالمؤمنين( را در آن فراهم سازم. گفتارهايي از همه فنون، و مجموعه‌اي از همه گون: از آداب و پند, يا نامه، يا خطبه‌‌هاي کوتاه و بلند، که مي‌دانستند چنين کتابي طراز فصاحت خواهد بود و پيرايه بلاغت. عربيت را بها فزايد، و دين و دنيا را به کار آيد؛ که بلاغتي چنان نه در گفتاري فراهم آمده است و نه يک‌جا در کتابي هم؛ چه اميرمؤمنان( سرچشمه فصاحت است و آبشخور بلاغت (نهج ‌البلاغه: مقدمه سيّد رضي).
با توجه به گفتار سيد رضي در مقدمه، طرح اوّليه نهج ‌البلاغه را مي‌توان در محورهاي زير خلاصه کرد. او در پرتو اين محورها، به گزينش سخنان آن حضرت پرداخت:

1. تنوع در موضوع

جمله « في جميع فنونه ؛ گفتارهايي از همه فنون» (همان ) بيانگر تنوع در موضوع و محتوا است، و از اينرو، در درياي موّاج نهج‌ البلاغه هرگونه دُرّي صيد مي‌شود. اخلاق، سياست, دنيا, فقه, حقوق، مبارزه و جهاد، عرفان، توحيد و... همگي از موضوعاتي است که در اين کتاب با ارزش يافت مي‌شود. البته بررسي اين موضوعات نيازمند احاطه گسترده بر نهج البلاغه و آشنايي با علوم روز است، تا در يک فرآيند علمي، سؤالات و مسائل جديد بر نهج البلاغه عرضه شود، و آنگاه مباني، ساختارها و راهکارهاي آن تدوين شود.