ج) حکمتها

کلمات قصار يا حکمتها, حاوي پيامهاي کوتاه و اندرزهاي ماندگار امام علي( است که در 480 حکمت، گرد هم آمده‌اند. در باره تعداد و ترتيب حکمتها، در ميان تصحيح هاي موجود، اختلاف شديدي است؛ زيرا برخي از مصححان، چندين حکمت را در يک شماره ذکر کردهاند. براي نمونه حکمت 2 تا حکمت 7 نهج البلاغه در برخي نسخهها، يک حکمت شمرده شده است که با منابع ديگر هم سازگار است ( نهج البلاغه: ترجمه دکتر سيد محمد مهدي جعفري ) ^۱ . البته در باره تعداد حکمتهاي نهج البلاغه، نظريه هاي ديگري را نيز مي توان يافت، از آن جمله، ابن أبي الحديد ـ شارح نهج البلاغه ـ ، بر اين باور بود که سيد رضي، کتاب را با 433 حکمت پايان داد، ولي در همان روزگار زندگاني رضي، مشتاقان نهج البلاغه، برخي کلمات قصار امام را به آن افزودند و نزد سيد رضي خواندند، و وي هم آن سخنان را درست دانست و اجازه داد تا به ديگر کلمات قصار در نهج البلاغه ملحق شود (نهج‌ البلاغه: ص571).
البته برخي از کلمات قصار، حدود دو صفحه را در بر مي‌گيرد که نمي‌توان آنها را جمله کوتاه دانست، مانند حکمت شماره 147 که پند زيباي امام به کميل بن زياد است، امّا حکمتهاي کوتاهي نيز وجود دارد که کوتاه‌ترين آنها در اين بخش، در دو کلمه خلاصه مي‌شود، مانند حکمت 418 که مي‌فرمايد: «الحِلمُ عَشِيرَةٌ: بردباري همچون قبيله است» ، و يا حکمت 187 که مي‌فرمايد: «الرّحيلُ وَشِيکٌ : کوچ کردن [از دنيا] نزديک است» .

د) غريب الحديث

در ميان حکمتهاي نهج ‌البلاغه, پس از حکمت 260، نُه سخن دشوار امام علي( قرار دارد که سيد رضي به شرح آنها مي‌پردازد. چنين سخنان دشواري را غريب نامند؛ زيرا معناي آن دور از ذهن است. غريب‌نگاري، سبکي است که از قديم مورد توجه واژه‌نگاران بوده است و غريب نگاران، واژگان دشوار احاديث را توضيح ميدادند. النهاية في غريب الحديث و الأثر، نگاشته ابن‌اثير (م606)، که از قديمي‌ترين نوشته‌ها در اين موضوع است، همچنان مرجع حديث‌پژوهان مي‌باشد. در ميان شيعيان طُرَيحي (م 1085 ه) به نوشتن کتابي با همان سبک پرداخت و نام «مجمع ‌البحرين» بر آن نهاد. سيد رضي، در سرتاسر کتاب خود و در موارد گوناگون به شرح واژه‌هاي ناآشنا پرداخته است، امّا در اين فصل، تنها نُه سخن را شرح کرد و افسوس آنکه اين فصل بسيار کوتاه و کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در دومين حديث اين فصل، مي‌خوانيم: