ساختار نهج البلاغه - صفحه 49

«هذا الخطيبُ الشََّحْشَحُ؛ اين خطيب، شَحشح است». کتابهاي لغت، شَحشح را امساک‌کننده بخيل ( لسان العرب: ج3 ص402)، ترجمه کرده‌اند، در نتيجه، ترجمه عبارت چنين مي‌شود: «اين خطيب، خسيس و بخيل است»، ولي سيد رضي در شرح اين واژه مي‌نويسد:
مراد از «شَحْشَح»، کسي است که در اداي خطبه و ادامه دادن آن، مهارت دارد و هرکه در سخن و رفتار چالاک باشد او را شَحْشَح گويند، در غير اين موضوع، به معني بخيل و ممسک است.
همچنان‌که مشاهده شد، شَحْشح وقتي براي خطيب به کار مي‌رود معنايي متفاوت از آنچه به ذهن مي‌آيد, پيدا مي‌کند.

2. چگونگي گزارش نهج‌ البلاغه

شريف رضي افزون بر آنکه کتاب خود را در فصلهاي مناسب تقسيم کرده است، در نحوه گزارش آنها نيز دقتي ويژه داشته است. روش او در سرتاسر کتاب، همگون است و در تمامي قسمتها رعايت شده است. نحوه گزارش او چنين است:

الف) عناوين رسا

شريف رضي در آغاز خطبه‌ها و نامه‌ها، با عناوين کوتاهي، مخاطب، موضوع سخن، زمان و... را در موارد متعددي بيان مي‌کند. عبارتهاي توضيحي از قبيل: «لمّا بُويِعَ بالمدينه» ، چون در مدينه با او بيعت کردند (خطبه ۱۶) ، و يا «في الخوارجِ لمّا سَمِع قولَهملا حُکمَ إلا لله ، چون سخن خوارج را شنيد که مي‌گفتند «لا حُکمَ إلاَ للهِ» (خطبه ۴۰) ، و يا «إلي الحارثِ الهَمْداني» (نامه ۶۹) که در آغاز برخي نامه‌ها يا خطبه‌ها آمده است، به اين موضوع اشاره دارد. شايان گفتن است که رعايت اين نکته در بيشتر نامه‌ها به چشم مي‌خورد.

ب) استفاده از تقطيعات

تقطيع و يا جداسازي، روشي است که مؤلف براي گزينش سخنان مولا، برگزيده است. وي، در اين روش، امانت را رعايت نموده است و به خواننده مي‌گويد که آنچه در نزد تو است، بخشي از سخنان و يا نامه‌هاي حضرت است. استفاده از جملاتي مانند: «و مِنْ کلامٍ له» , «و مِنْ خُطبةٍ له» ، «و مِن کتابٍ له» در آغاز خطبه، يعني اينکه از ميان سخنان امام اين قسمت را آورده‌ام. افزون بر آن، در موارد متعددي، در ميان خطبه‌ها و نامه‌ها و کلمات قصار، مي‌نويسد: «و مِنْ هذه الخُطبَة» (خطبه ۱۶) ، « وَ مِنها» (خطبه ۲۳ و ۸۳, ۲۶, ۸۵ و..., نامه ۲۴)۱(که اشاره به خطبه دارد)، « وَ مِنهُ» (خطبه‌هاي ۱۰۲، ۱۳۷ و.... و نامه‌هاي ۲۷، ۶۲ و... ) (که اشاره به کلام دارد و

1.. به اعتبار«وصية» از «منها» استفاده شده است.

صفحه از 54