و هر گاه بگويد : «أشهد أن لا إله إلاّ اللّه » ، در واقع مى گويد : روز قيامت كه بيايد ، آنچه در آسمان ها و زمين است ، به نفع من گواهى مى دهد كه من ، روزى پنج مرتبه شما را [از فرا رسيدن وقت نماز] آگاه ساختم.
و هر گاه بگويد : «أشهد أنّ محمّدا رسول اللّه » ، در واقع مى گويد : روز قيامت كه بيايد ، محمّد صلى الله عليه و آله به نفع من گواهى مى دهد كه من ، روزى پنج مرتبه شما را از آن (رسالت پيامبر صلى الله عليه و آله ) آگاه ساختم ، و مرا نزد خداوند ، حجّت است.
و هر گاه بگويد : «حىَّ على الصلاة» ، در واقع مى گويد : [اسلام ،] دينى استوار است . پس ، آن را برپا داريد.
و هر گاه بگويد : «حىَّ على الفلاح» ، در واقع مى گويد : به سوى طاعت خداوند بشتابيد و سهم خود را از رحمت خدا ـ يعنى جماعت ـ بگيريد.
و هر گاه بنده بگويد : «اللّه أكبر ، اللّه أكبر» ، در واقع مى گويد : كارها را حرام (تعطيل) كردم .
و هر گاه بگويد : «لا إله إلاّ اللّه » ، در واقع مى گويد : امانت هفت آسمان و هفت زمين و كوه ها و درياها به گردن شما گذاشته شد . اگر مى خواهيد ، رو كنيد و اگر مى خواهيد ، پشت كنيد . ^۱

امّا لا إله إلاّ اللّه او ، معنايش اين است كه : خداوند ، به واسطه رسول و رسالت و روشنگرى و دعوت ، بر بندگانش حجّت قاطع دارد و او خود ، شأنش بالاتر از آن است كه كسى از آنان را بر وى حجّتى باشد . پس ، هر كه خداى را اجابت كند ، براى او نور و كرامت است و هر كه انكارش كند ، صد البتّه كه خداوند از جهانيان ، بى نياز است و او سريع ترينِ حسابرسان است.
و معناى قد قامت الصلاة در اقامه ، اين است كه : گاهِ ملاقات و مناجات و برآورده شدن حاجات و نيل به آرزوها و رسيدن به خداوند و كرامت و بخشش و خشنودى و آمرزش او فرا رسيد» ^۱ . ^۲

۳۲.معانى الأخبار ـ به نقل از عطاء ـ :من و ابو العاليه و سعيد بن جبير و عِكرمه در طائف ^۳ نزد ابن عبّاس بوديم كه مؤذّن (قُثَم بن عبد الرحمان ثقفى) آمد و گفت : «اللّه أكبر ، اللّه أكبر» .
ابن عبّاس گفت : مى دانيد كه مؤذّن چه گفت؟
ابو العاليه گفت : تو براى ما تفسيرش كن.
ابن عبّاس گفت : هر گاه مؤذّن بگويد : «اللّه أكبر ، اللّه أكبر» ، در واقع مى گويد : اى كسانى كه در روى زمين ، سرگرم كاريد! نماز ، واجب شد . دست از كار بداريد و به نماز بپردازيد.