سياست هاى بين المللى

از سياست هاىِ جهانى امام ، رهنمودهايى را برگزيده ايم كه براى كشوردارى در هر جا و با هر فرهنگى ، سودمند و كارآمد خواهد بود. رهنمودهايى كه اكنون بر مى شماريم و متون نشان دهنده آنها را در متن كتاب آورده ايم ، رهنمودهايى است سياسى ، اجتماعى ، فرهنگى و حكومتى كه فطرت سالم و عقل سليم ، بر استوارى و كارآمدى آنها گواهى مى دهد و تجربه تاريخى ، بر درستى و شايستگى آنها ، شاهدى صادق خواهد بود. اين حقايق را هر كس با هر گونه باورى ، با مراجعه به وجدان و تاريخ ، به سادگى مى تواند دريابد و بر استوارى آنها در كشوردارى گواهى دهد. در فصل دهم همين كتاب ، اين اصول و رهنمودها به سه دسته تقسيم شده اند ، بدين سان :

1. سياست هاىِ تداوم بخش حكومت

امام على(ع) ، سياست هايى را براى بقاى دولت ها ضرورى شمرده است. از درْ نگريستن به آموزه هاى علوى و سيره آن بزرگوار ، مى توان دريافت كه امام ، بسط و قسط ، برقرارى عدالت اجتماعى ، گسترش دادگرى و حسن تدبير در اداره امور مردم ، نيك رفتارى با مردم و اهميّت دادن به آنان ، هوشيارى در برابر جريان هاى سياسى و پاسدارى از آزادى ، استقلال ، عزّت و هر آنچه را كه به حقوق فردى و اجتماعى مردمْ مرتبط مى شود ، از ضرورت هاى حكومت ها تلقّى كرده و براى استوارى و ماندگارى حكومت ها ، آنها را ضرورى مى داند. تعابير امام از عدل ، بسى جالب و تأمّل برانگيز است.

على(ع) ، عدل را به دژ ، سپر ، استوانه استوار ، رشته پيوند آفرين و... مانند كرده و اجراىِ عدل را برترين شيوه و كارآمدترين سياست در حكمرانى دانسته و فرموده است : «عدالت ، آرايه سياست است» و با عدالت است كه حاكم ، دل ها را تسخير مى كند و رحمت الهى را فراچنگ مى آورد. نيز فرموده است كه حكومت ها چون برپايه هاى عدلْ استوار آمدند و بر استوانه هاى خِرَد ايستادند ، خداوند ، يارانش را يارى مى رساند و دشمنانش را درهم مى شكند. در كنار دادگسترى ، امام ، براى استوارى و تداوم حكومت ها ، حسن تدبير را نيز لازم شمرده است و نيكْ سيرتى را جمال قدرتْ تلقّى كرده و بيدارى و هوشيارى را نشانه هوشمندى و دولتمدارى برشمرده است.

2. سياست هاى سقوط آفرين

امام على(ع) ، سياست هايى را باعث تباهى و دگرگون كننده دانسته است. اين گونه سياست ها ، گو اين كه روزگارى كوتاه ، سودمند افتند و زمانى نه چندان طولانى ، حكومت را استوار بدارند ، در نهايت ، به سقوط و تباهى آن منجر خواهند شد. آنچه را كه آموزه هاى على(ع) دگرسان كننده و باعث تباهى نشان داده ، عبارت اند از : تجاوز به حقوق مردم ، خونريزى به ناحق ، سوء تدبير در اداره امور ، خودخواهى و استئثار ، مقدّم دانستن حاكمان و سران و اطرافيان حكومت بر ديگران ، بى توجّهى به حركت ها و امور بنيادين ، و پرداختن به مسائل كوچك و بى ثمر و كم اهميّت ، واگذارى كارها به افراد ناكارآمد ، و بهره نگرفتن از انسان هاى كارآمد.

امام ، تأكيد مى كند كه ظلم و ستمگرى ، با هر عنوان و با هر شكلى ، زوال آفرين است و چون در جامعه اى ستمْ روا داشته شد ، در نتيجه ، شمشير در ميان نهاده مى شود و قدرت و ابهّت حكومت ، زدوده مى شود. چنين است كه او ظلم را بدترين شيوه سياست دانسته و تأكيد كرده است كه ستم و ستمگرى ، گام ها را نااستوار ، نعمت ها را دگرگون ، و امّت ها و دولت ها را هلاك مى كند.

على(ع) ، در عهد نامه خويش به مالك مى نويسد : هرگز در برخورد با دگرانديشان ، خونريزى را معمول مدار كه خونريزى ناحق ، نقمت الهى را باعث مى شود و نعمت را مى زدايد و هرگز هيچ حاكميت و سُلطه اى ، با خونريزى استوار نمى شود ؛ بلكه وهن مى آورد و سستى مى آفريند.

او تأكيد مى كند كه اگر حكومتى به سوء تدبير دچار شد و سياستى خردمندانه و دقيق نداشت ، رو به تباهى مى نهد و در نتيجه ، سقوط مى كند. حكومتى كه بهترين امكانات را براى حاكم و سلطه حاكم ، جلب مى كند و به جاى از خود گذشتگى (ايثار) ، به خودگرايى و جلب و جذب امكانات براى خود و دانه درشت ها (استئثار) مى پردازد ، بى گمان ، در سراشيبى سقوط قرار مى گيرد. امام مى فرمايد : حاكمانى كه به جاى كارهاى بنيادى و سياست هاى اساسى و برنامه ريزى هاىِ اصولى ، به مسائل جزئى ، بى اساس و زودگذر مى پردازند ، به زوالْ دچار خواهند شد. آنان كه بلندى ها و سرافرازى ها را به يك سو مى نهند و به كارهاى خُرد و پست مى پردازند ، حكومت را رو به سقوط مى برند. تأمّل در اين گونه آموزه هاىِ او ، براى حاكمان ، مسئولان و سر رشته داران حكومت ، بسى لازم و كارآمد است.

3. سياست هاىِ كارآمد بين المللى

افزون بر آنچه آمد ، امام ، سياست هايى را در پيش گرفته و شيوه هايى از تعامل را بر شمرده است كه بايد حاكمان ، در برخورد با دولت ها ، ملّت ها و ديگر كشورها ، بدان توجّه كنند. اين حقايق را از لا به لاى سخنان زرّين امام و نيز با تأمّل در سيره آن بزرگوار ، مى توان به دست آورد :

رعايت حقوق انسان ها با هر انديشه و تفكّرى و براى آنها حقوق انسانى قائل شدن ، در برخوردها و رويارويى با ديگران ، عزّت مدارى را پيشه خود ساختن ، و در برقرارى پيوند با دولت ها و ارتباط با ملّت ها از هر گونه پيوند و ارتباط عزّت سوز ، تن زدن و هرگز تن به ذلّت ندادن ، بر سياست تشنج زدايى در برخورد با دولت ها تأكيد كردن ، و در جهت گسترش صلح راستين و زندگى مسالمت آميز آميخته به عزّتْ حركت كردن ، جلوگيرى از دشمن تراشى ، و براى تصحيح انديشه و رفتار دشمن ، مايه گذاشتن (استصلاح العدو) ، به پيمان هاىِ گونه گونْ وفادار ماندن ، و در حفظ حقوق ديگران ، امانتدارى را پاس داشتن ، در حوزه فرهنگ ، از دانش و علوم ديگرانْ بهره گرفتن و از فرايند دانش بشرى بهره جستن ، و با اين همه ، بر سياست استقلال فرهنگى تأكيد كردن ، و هشدار دادن در جهت هضم نشدن در فرهنگ هاىِ شرك آلود و ناشايسته ، و سرانجام ، در فرهنگ ها در نگريستن و بِه گزينى كردن و...

افزون بر اينها حقايقى دیگر نیز در سخنان مختلف على(ع) آمده است كه در زمينه ارتباط هاى جهانى ، حقايقى بس روشنگر دارد.