بررسي اشعار كتاب « الكافي » - صفحه 541

اين بيت را جناب ابوطالب ، در داستان صحيفه قريش سرود . ۱
6 . نيز سروده ابوطالب است :

لَقَدْ عَلِموا اَنّ ابْنَنا لا مُكذَّبٌلدَينا ولا يعبا بقيل الاَباطِل
وأبيض يُسْتَسْقَى الغمامُ بِوجْهِهثمال اليتامى عِصْمةٌ للاَراملِ .۲
يعنى : مردمان دانستند كه ما فرزند خود [محمد صلى الله عليه و آله ] را به دروغ نسبت ندهيم و گفتار بيهوده گويان نيز چيزى به حساب نخواهد آمد و ما را از آن باكى نيست . او (پيامبر صلى الله عليه و آله ) سپيدرويى است كه به سيمايش ، باران خواسته شود ؛ فريادرس يتيمان و پناه بى پناهان و بيوه زنان است .
اين دو بيت ، از قصيده لاميه بسيار مشهور جناب ابوطالب است كه در مصادر خاصّه و عامه آمده است . ۳
7 . كلينى گفته كه امام سجاد عليه السلام را «ابن الخيرتين» (يعنى زاده دو برگزيده از عرب و عجم) مى گفتند . سپس اين سروده ابوالأسود دؤلى را آورده است :

واِنّ غلاما بين كِسْرى وهاشمٍلَاَكْرمُ مَنْ نيطَتْ عليه التمائمُ .۴
يعنى : اين فرزند [امام سجاد عليه السلام ] از خاندان كسرى (خسرو) و هاشم است ؛ گرامى ترين كسى كه بر او بازوبند بسته اند (تا از چشم زخم در امان بماند) .
اين بيت در ديوان ابوالأسود دؤلى نيامده است . ۵
8 . امام باقر عليه السلام در «كتاب الايمان و الكفر» در سفارش به بى نيازى از ديگران و امام صادق عليه السلام در «كتاب الزكاة» ، درباره زشتى درخواست از ديگران ، به اين سروده حاتم طايى استشهاد جسته اند :
إذا ما عَزَمْتَ اليأسَ اَلْفَيْتَه الغِنىإذا عَرّفَتْه النفسُ والطمعُ الفقرُ .۶
يعنى : آن گاه كه از [ثروت] مردم رويگردان شوى ، درخواهى يافت كه به بى نيازى رسيده اى ، و اين كه طمع ، همان فقر و نادارى است و اين ، در هنگامى است كه آدمى اين را دريافته باشد .
اين بيت ، در ديوان حاتم طايى نيامده است . ۷
9 . امام صادق عليه السلام در باب رازدارى ، به اين سروده شاعر ، استشهاد كرده است :

فلا يعدونْ سِرّى و سِرُّك ثالثااَلا كلُّ سرٍّ جاوز اثنَيْنِ شائعُ .۸
يعنى : راز ميان من و تو ، به سومين كس نرسد ؛ هان! هر رازى كه از دو لب (يا : دو نفر) گذشت ، شايع شد .
بيت ، با اندكى تغيير ، به نام قيس بن منقذ حُداديه (شاعر عصر جاهلى) ، در معجم الشعراء آمده است . ۹
ماوردى نيز بيت را با اندكى تغيير ، آورده است . ۱۰ مصرع دوم اين بيت ، «مَثَل سائر» نيز گشته و در كتاب هاى امثال ، راه يافته است . ۱۱
10 . امام رضا عليه السلام در باب زشتىِ درخواست از ديگران ، اين بيت را از پيشينيان (قول الاُوَل) ذكر كرده است :

متى آتِهِ يوما لِاَطلبَ حاجةًرجعتُ إلى اهلى ووجهى بمائه .۱۲
يعنى : هرگاه براى درخواست چيزى به پيش او مى روم ، به هنگام بازگشت به خانه

1.الكافى ، ج ۱ ، ص ۴۴۸ .

2.براى اطلاع بيشتر ، ر.ك : الدرّة الغراء فى شعر شيخ البطحاء (ديوان أبى طالب) ، ص ۶۷ .

3.الكافى ، ج ۱ ، ص ۴۴۹ .

4.براى اطلاع بيشتر ، ر.ك : الدرّة الغراء فى شعر شيخ البطحاء ، ص ۱۱۹ ـ ۱۳۵ .

5.الكافى ، ج ۱ ، ص ۴۶۷ .

6.ر.ك : ديوان أبى الأسود الدؤلى .

7.الكافى ، ج ۲ ، ص ۱۴۹ و ج ۴ ، ص ۲۱ .

8.ر.ك : ديوان حاتم الطائى .

9.الكافى ، ج ۲ ، ص ۲۲۴ .

10.معجم الشعراء ، محمّد بن عمران المرزُبانى ، ص ۲۰۲ .

11.أدب الدنيا و الدين ، ص ۲۹۷ .

12.ر.ك : الأمثال والحكم ، ص ۱۵۵ .

صفحه از 554