تاریخ الاُمم و الملوک (تاریخ الطبری) - منبع عاشوراپژوهی

بخشی از تاریخ طبری به تاریخ عاشورا اختصاص دارد و از مهم ترین منابع عاشوراپژوهی به حساب می آید.

منبع: دانشنامه امام حسین(ع) ج ۱، ص ۶۰ ـ ۶۱

ابو جعفر محمّد بن جریر طبری (م ۳۱۰ ق)، از مورّخان، مفسّران و محدّثان برجسته اهل سنّت است که پرحجم ترین کتاب تاریخ را تا روزگار خود، نگاشته است. این کتاب، با گزارش تاریخ پیامبران و نیز ایرانِ پیش از اسلام، آغاز می شود و پس از ذکر حوادث تا هجرت پیامبر(ص)، به نقل رویدادهای مهمّ سه قرن نخست اسلام، به ترتیب تاریخ هجری می پردازد.

این کتاب، چنان که از نامش پیداست، یک منبع تاریخ سیاسی است و اگر چه گزارش های آن از اعتبار یکسانی برخوردار نیستند و بویژه در گزارش های برخی راویان (مانند سیف بن عَمیره) که طبری به نقد آنها نپرداخته، با مشکلْ رو به رو هستیم، امّا بسیاری از آنها با تکیه بر اسنادِ در دسترس مؤلّف و به سان کتاب های حدیثی، با زنجیره سند، نقل شده و در نتیجه قابل نقد و بررسی اند.

تاریخ طبری، بویژه در بخش مربوط به سال های ۶۰ و ۶۱ ق، یکی از منابع ارزشمند تاریخ کربلاست، خصوصا که طریق اصلی و تقریبا کامل ما در دسترس به مقتل مهمّ ابو مخنف و نیز مقتل هشام کلبی است. البتّه هشام کلبی از مقتل ابو مخنف استفاده کرده؛ امّا به دلیل اسناد دیگری که به دست وی رسیده، وقایعی را افزون بر آنچه ابو مخنف نقل کرده، در کتابش آورده است. همه اینها در کنار آنچه طبری از واقدی، مورّخ مشهور و کهن تاریخ صدر اسلام و نیز به وسیله عمّار دُهْنی از امام باقر(ع) نقل کرده، ما را با مجموعه بزرگی از اخبار مستند، رو به رو می سازند که نه همه آنها، امّا مقدار در خور اعتنایی از آنها، به وسیله دیگر اسناد تاریخی، تأیید و تقویت می شود.

گفتنی است تاریخ نامه طبری، به دلیل فراگیری و گردآوری همه اخبار ضعیف و قوی در هر مسئله، از آغاز تألیف، با استقبال عالمان و مورّخان، رو به رو شد و بَلعمی در قرن ششم، آن را به پارسی ترجمه کرد. تاریخ الطبری، چاپ های متعدّدی دارد و بخش ویژه کربلا از این تاریخ، به کوشش سید الجمیلی، به طور مستقل و با عنوان استشهاد الحسین(ع) نیز نشر یافته است.[۱]

پاره ای از آنچه طبری به آن پرداخته، دعوت کوفیان از امام حسین(ع)، قیام و شهادت مسلم بن عقیل در کوفه، حرکت امام حسین(ع) به سوی کوفه، شهادت امام(ع) و یارانش و نیز وقایع مربوط به اسیران است.

[۱]. ر.ك: تأمّلى در نهضت عاشورا: ص ۲۶ .