درآمد

كتاب أوائل المقالات ، مهم ترين اثر كلامى برجاى مانده از شيخ مفيد ، متكلّم، فقيه و حديث پژوه برجسته اماميه در سده چهارم و پنجم هجرى است. وجهه همّت شيخ مفيد در اين كتاب، بيان تفاوت هاى اعتقادىِ اماميه با گروه هاى مختلف معتزله است كه در ضمن آن ، توانسته است موافقان و مخالفان آموزه هاى اعتقادى اماميه را از ديگر گروه هاى كلامى ، مانند : مرجئه، خوارج، اصحاب حديث و زيديه ، بازشناسد . يكى از اهداف وى ـ چنان كه در مقدّمه كتاب هم تصريح كرده ـ ، بيان مواضع اشتراك و اختلاف وى با متكلّمان آل نوبخت است. ^۱
وى در سراسر متن كتاب نيز به اين موضوع ، اهتمام ورزيده است. اين امر ، از يك سو نشانگر اهميت كلامىِ نوبختيان در آن روزگار و از ديگر سو ، بيانگر اختلافات در خور توجّه شيخ مفيد با آنان است .
آل نوبخت ، خاندانى نژاده از تبارى ايرانى بوده اند كه نياى ايشان «نوبخت» ، به روزگار منصور عبّاسى به اسلام گرويد. ^۲ از اين خاندان شيعىِ مقيم بغداد، شخصيت هاى علمى و دينى و سياسى مهمّى برخاسته اند. در فهرست ابن نديم ، نجاشى و طوسى ، رجال نامدار اين خاندانْ معرفى شده اند. ^۳
ابوالقاسم حسين بن روح نوبختى ، سومين نائب خاص حضرت حجت عليه السلام نيز از اين خاندان بوده است. ابن طاووس ، رجال آل نوبخت را از اعيان اماميه دانسته و از شمارى از اخترشناسان ايشان ياد كرده است. ^۴ چنان كه از گزارش هاى شيخ مفيد آشكار است، متكلّمان آل نوبخت ، در آراى كلامى خود ، پيروانى هم داشته اند. ^۵